Binnenkort gaan we stemmen voor de provinciale staten. De provincies waren in de Republiek het epicentrum van de macht, maar hebben sindsdien veel van hun macht moeten prijsgeven. Provincies vormen een ‘middenbestuur’ dat steeds meer wordt vermorzeld tussen gemeenten die hun taken uitbreiden en de centrale overheid die de financiële touwtjes in handen heeft.
Natuurlijk is de consensusdemocratie in Nederland een groot goed, want vele bestuurslagen en maatschappelijke actoren worden betrokken bij besluiten en beleidsvorming. Dat creëert draagvlak, maar het maakt competenties en verantwoordelijkheden enorm vaag. Zelfs experts op het gebied van lokaal en regionaal bestuur kunnen niet met zekerheid zeggen wie nu precies waarover gaat. Als iedereen verantwoordelijk is voor alles, is niemand echt verantwoordelijk. De burger kan dan in een verkiezing niet afrekenen met falende politici en bestuurders, of de goede belonen.
Een voorbeeld: samen met gemeenten plannen provincies de woningbouw. Het woningtekort is een van de belangrijkste problemen in ons land. Maar de ‘structuurvisies’ met mogelijke gemeentelijke uitbreidingen moeten in lijn worden gebracht met natuurvisies, verkeers- en vervoersplannen, waterplannen, bestemmingsplannen en milieubeleidsplannen, waarbij de Omgevingswet voor een zekere afstemming moet zorgen. Die wet had er acht jaar geleden al moeten zijn, maar is nog steeds niet van kracht.

Zelfs experts kunnen niet met zekerheid zeggen wie nu precies waarover gaat

Door de ‘open huishouding’ kunnen provincies zich met allerlei beleidsterreinen bemoeien. En dat doen ze ook. Onderzoeker en auteur Klaartje Peters noemde provincies ooit ‘opgeblazen bestuur’. Omdat het provinciaal middenbestuur zich met van alles gaat bemoeien, verwateren verantwoordelijkheden nog verder en ontstaan grote verschillen tussen provincies, afhankelijk van hun financiële middelen en de politieke samenstelling van provinciale staten.
De politieke versplintering verergert dat probleem. Bij de vorige provinciale verkiezingen werd Forum voor Democratie de grootste partij met 86 zetels. Die partij radicaliseert in hoog tempo. Tientallen zetels gingen verloren door interne conflicten en afsplitsingen. De ‘spookstatenleden’ van FvD zijn zo vaak afwezig dat de representatie van hun kiezers feitelijk niet bestaat.
De vertraging van duidelijke wettelijke kaders, de vage verantwoordelijk­heden tussen bestuurslagen, de politieke fragmentatie en radicalisering en de daarmee gepaard gaande verzwakking van politieke representatie en verantwoording zijn een serieus probleem. Nog meer provinciale taken naar gemeenten lijkt een simpele oplossing, maar veel gemeentelijke organisaties kraken al in hun voegen. Die vermorzeling van het provinciaal bestuur zal nog veel meer complotdenkers en extremisten in het zadel helpen.