Er is volop waardering voor de Tweede Kamerleden Pieter Omtzigt en Renske Leijten. Zij hebben ontzettend veel onderzoek gedaan en vragen gesteld totdat de toeslagenaffaire op het podium werd getrokken. Lange tijd werden ze tegengewerkt door kabinetsleden en hoge ambtenaren. Ook hun collega’s in de Tweede Kamer vonden hun aanpak lastig. Want de werkwijze van Omtzigt en Leijten is duaal. Zelfs vanuit eigen fracties en eigen partij werd gevraagd om te minderen. Maar ze zijn doorgegaan. Niemand kon er meer omheen. Respect!
Bij gemeenten en provincies zijn raads- en statenleden aan zet. Een gemeenteraadslid heeft een kaderstellende, een volksvertegenwoordigende en een controlerende rol. En die laatste rol wordt door veel raadsleden nog weleens lastig gevonden (omdat het lijkt op wantrouwen) of naar onze mening niet serieus genoeg genomen. Maar is de samenleving daarmee geholpen?

Zeer actief
In veel gemeenten, ook bij ons, is een aantal gemeenteraadsleden zeer actief met hun controlerende taak. Zij vragen door waar nodig en laten zich niet afschepen met halve of ontwijkende antwoorden. De onderste steen moet bovenkomen. Schriftelijke vragen blijken niet altijd een effectief instrument te zijn. De antwoorden – ook in andere gemeenten – zijn regelmatig ontwijkend of opportuun, kloppen niet of zijn niet compleet. Een ernstige constatering, die een parallel laat zien met de bevindingen van Omtzigt en Leijten.
Niet alle raadsleden bij ons vinden de veelheid aan schriftelijke vragen gepast. Ze vinden dat het ambtelijk apparaat hierdoor te veel wordt belast. Op verzoek wordt nu bij de beantwoording vermeld hoeveel uren de ambtenaren eraan hebben gewerkt en wat de kosten daarvan zijn. Het is absurd dat een raadslid wordt ontmoedigd in zijn of haar controlerende taak door een prijskaartje te hangen aan schriftelijke vragen.

Kritische houding
De door ons opgevraagde stukken worden slecht gelezen, denken wij. Omdat daar feiten in staan die niet weg te poetsen zijn en het college in zwaar weer kunnen brengen. Daarmee wordt de parallel tussen de gemeenteraad en de Tweede Kamer wederom zichtbaar. Omtzigt geeft aan: ‘Er is zo’n innige band tussen kabinet en Tweede Kamer dat als je vragen stelt, jij het probleem bent in het kabinet.’  
Soms wordt over een kritische houding gezegd dat het niet bevorderlijk is voor de volgende coalitie en voor de uitstraling van de gemeente. Zulke opmerkingen ondermijnen de controlerende taak. Een raadslid dat zijn taak zorgvuldig uitvoert, wordt door deze opmerkingen gezien als vervelend en zuur.

Laat iedereen zijn eigen rol pakken. Het college bestuurt, de raad controleert. Het uit de wind houden van ministers, gedeputeerden of wethouders is geen wettelijke taak van volksvertegenwoordigers. De complete politiek moet transparant en vanuit zijn eigen rol zijn of haar taak uitvoeren. Dat schept duidelijkheid voor de samenleving en ook voor onszelf. Kijk naar Omtzigt en Leijten. Zij geven het voorbeeld.
De politiek moet leren omgaan met kritische volksvertegenwoordigers. Een functie elders is helemaal niet nodig. Wees dankbaar! De tijd van monistische dorpspolitiek is voorbij en inwoners – zowel landelijk als gemeentelijk – snakken naar open en transparante politiek. Politiek waarbij niet het pluche of belangen centraal staan, maar het welzijn van inwoners. Waar dualisme centraal staat en alle volksvertegenwoordigers het zittende kabinet of college controleren. Alleen dan kan een stukje vertrouwen in de politiek worden hersteld.

Het oude politieke bestel gaat kantelen! Dankzij dappere Kamerleden, dankzij dappere gemeenteraadsleden. Maar ook dankzij inwoners die hierom vragen en (gesubsidieerde) media die kritiek op het huidige bestel durven te plaatsen.