Eerst neemt de metafoor je bij de hand, daarna bij de neus. Ik moest aan die woorden van collega-professor Mark van Twist denken bij het VNG-project dat gaat over de uitvoeringskracht van gemeenten. Daarin staat de metafoor ‘Sterke schouders’ centraal. Zijn gemeenten sterk genoeg voor de taken die ze hebben? Dat klinkt logisch, maar volgens mij stuurt de gebruikte taal de discussie hier de verkeerde kant op. 

Waarom dat gedoe over een metafoor, dat is toch gewoon versiering? Het ligt ingewikkelder. We gebruiken woorden niet om de wereld te beschrijven; door woorden ontstaat de wereld. Metaforen genereren de wereld. We zeggen niet wat we zien, maar we zien wat we zeggen. De vraag ‘Hoe sterk zijn onze schouders?’ roept een specifiek beeld op. Het gaat om schouders, die al dan niet sterk genoeg zijn om de lasten te dragen. Zijn die schouders breed genoeg? Hebben gemeenten de kracht in huis om alle last te dragen? Of zijn gemeenten toch te zwak? 

Ik twijfel over de werking van die metafoor. Sterk is leuk, maar soms kun je beter slim zijn. Innovatief werken, zodat taken minder spierkracht kosten. Wie niet sterk is, moet slim zijn. En soms zijn vakmanschap en talent belangrijker dan spierkracht. Kracht is fijn als je moet sjouwen, maar voor een hartoperatie of het maken van prachtige muziek is iets heel anders nodig. En waarom alleen onze schouders? Een slimme gemeente gaat verbindingen met anderen aan. En gemeenten die een sterk netwerk mobiliseren, kunnen meer dragen. 

De metafoor licht spierkracht als enige variabele uit. ‘Hier is de last en je zorgt maar dat je hem kunt dragen.’ Maar wie bepaalt de last? Is dat de gemeente of het Rijk? Of de lokale gemeenschap? Zelf vanuit eigen kracht bepalen waar de prioriteiten liggen, is een heel andere manier om naar het vermogen van gemeenten te kijken. Geen sterke schouders, maar het heft in eigen handen.

Een slimme gemeente gaat verbindingen met anderen aan

En om welke periode gaat het? De last die er nu ligt, of de last die er de komende jaren aankomt? Het omgevingsbeleid gaat op zijn kop, het sociaal domein groeit explosief, digitalisering vereist enorme inspanningen, en de energietransitie drukt de komende jaren zwaar op de gemeentelijke capaciteit. Wat zegt de kracht van vandaag over de lasten van morgen? Stuur je dan niet door de achteruitkijkspiegel? 

Natuurlijk is het goed om over uitvoeringskracht na te denken. Maar daarbij is taal niet neutraal. Sterke schouders roept het beeld op van gemeenten die moeten kunnen tillen. Hierdoor blijven andere thema’s buiten beeld. Gemeentelijke autonomie en beleidsruimte bijvoorbeeld, zodat gemeenten kunnen bepalen wat ze doen, voor wie, met wie, met welke kwaliteit. Daarvoor is geen krachttraining maar taalvaardigheid nodig.