Het huidige systeem van meerderheidscoalities vormt een bron van frustraties. Coalitiefracties en wethouders zijn gebonden aan coalitieakkoorden. Oppositiefracties hebben slechts marginale invloed. In veel raadsdebatten is daarom een alternatieve agenda merkbaar: los van de inhoud, de coalitie beschermen dan wel beschadigen.
Bovendien zit het systeem kwaliteit in de weg. Begrotingen van honderden miljoenen worden beheerd door wethouders zonder bestuurlijke ervaring. Dit alles ziet de samenleving ook; inwoners haken af door politiek gekrakeel en zichtbare incompetentie. Dat kan beter.
Het huidige systeem wordt in geen enkele wet voorgeschreven. De wet geeft raden juist veel vrijheid voor wethoudersbenoemingen. Wat als de raad deze vrijheid zou pakken? Wat als de raad, los van partijbelangen en coalitieonderhandelingen, op zoek zou gaan naar de beste persoon voor de functie? Precies zoals dat ook gebeurt bij bijvoorbeeld burgemeesters- en griffiersbenoemingen?

Nieuwe vrijheid

Wanneer een knip wordt gezet in de band tussen partijen en wethouders krijgen zowel wethouders als fracties meer vrijheid om vrijuit te spreken en hun rol goed in te vullen. Er ontstaat een opener debat met meer ruimte voor inhoud, zonder alternatieve agenda’s en met meer kansen voor alle fracties om mee te doen en zich te profileren. Ik ben ervan overtuigd dat deze nieuwe vrijheid en het wegnemen van de bron van veel frustraties de onderlinge verhoudingen in veel raden sterk zullen verbeteren. 
Uiteraard gaat meer vrijheid, zoals altijd, gepaard met meer verantwoordelijkheid. In het huidige systeem kunnen oppositiefracties bijvoorbeeld tegen een gemeentebegroting stemmen om een signaal af te geven; de meerderheidscoalitie zorgt er wel voor dat de begroting wordt vastgesteld. In een systeem zonder coalitiemeerderheid kan een begroting daardoor ‘per ongeluk’ worden weggestemd. Zonder automatische meerderheid zijn alle fracties medeverantwoordelijk voor het vinden van meerderheidsbesluiten om het bestuur niet vast te laten lopen. 

Het afschaffen van coalities maakt veel nieuwe vormen mogelijk

Geen technocraat

Naast vrijheid en verantwoordelijkheid maakt de nieuwe werkwijze ook een kwaliteitsslag mogelijk. Wethouders kunnen puur op basis van kwaliteit 
of specifieke kennis worden benoemd. Wethouders worden gedwongen tot kwalitatief goede en politiek haalbare voorstellen. En fracties worden gedwongen tot beter inhoudelijk debat en goede samenwerking.
Wat mij betreft is een zakencollege trouwens geen zakelijk college. Een goede wethouder is geen technocraat, maar een bevlogen bestuurder met een eigen overtuiging en een visie op wat goed is voor de samenleving. Daarop kan een raad wethouders selecteren. Sterker nog: een raad kan zelfs wethouders selecteren op belangrijke waarden in plaats van inhoud en zo een waardencollege instellen. Het afschaffen van coalities maakt veel nieuwe vormen mogelijk.

Beter lokaal bestuur

De afgelopen tien jaar heb ik vanuit veel verschillende functies het lokale bestuur geobserveerd en steeds dezelfde frustraties gezien. Mijn pleidooi is om in 2022 het lokaal bestuur te verbeteren. Daarvoor hebben we geen nieuwe wetten nodig, maar de wil om te veranderen en ander gedrag, andere denkwijzen en andere werkwijzen.