Op de dienstfiets door Dordrecht. Opgavemanager groen-blauwe stad Ellen Kelder van de gemeente Dordrecht geeft een rondleiding door de Dordwijkzone. We glijden de dijk langs de Vogelbuurt af naar een verzameling lege sportvelden. Ernaast een sporthal en een atletiekbaan met de historische tribune van Sportclub Emma, in de jaren vijftig nog actief in de Nederlandse hoofdklasse. ‘Overdag is hier nauwelijks wat te doen’, vertelt Kelder. Na een park volgen nog meer sportvelden. Rechts zien we de wijk Sterrenburg en links gloren de rietkragen van de Nieuwe Dordtse Biesbosch. Dordrecht gaat de komende jaren in het gebied investeren om de functie van stedelijke klimaatbuffer te versterken. In januari kreeg de gemeente 1,2 miljoen euro van het Rijk voor maatregelen tegen de effecten van de klimaatverandering. Dat geld gaat naar de Dordwijkzone.

‘We hebben hier de afgelopen jaren al veel waterpartijen aangelegd’, vertelt Kelder, ‘maar er is veel meer nodig. Sterrenburg is gevoelig voor wateroverlast. Door de harde rivierklei kan neerslag niet door de bodem dringen. De warmere zomers en extreme piekbuien verslechteren de waterkwaliteit.’

Groen werkt in de zomer als een airco

Met een duiker in de Zeedijk verderop willen gemeente en waterschap voor een betere doorstroming zorgen. Een afsluiter in een bestaande duiker in de dijk ernaast moet het regenwater versneld afvoeren. De ‘Waterkraan’ heet het project. Een deel van de voetbalvelden aan de noordkant maakt plaats voor een park. Vanuit de Vogelbuurt komt een groen, schaduwrijk wandelpad ernaartoe. De wijk met veel sociale woningbouw heeft weinig groen. ‘Hier kan het in de zomer snikheet zijn. We gaan dan ook bomen planten en de corporatiewoningen kunnen een groene gevel krijgen’, wijst Kelder. Groen werkt in de zomer als een airco. De bewoners krijgen meer mogelijkheden voor gezonde recreatie en het vergroot de biodiversiteit. ‘De klimaatverandering opvangen is dan wel het leidend thema hier, maar er liggen veel meer kansen, van meer groen vanaf de voordeur tot een gezonde woon- en leefomgeving voor mensen.’ Het smeden van de verdere plannen voor het gebied krijgt de komende maanden vorm.

Sint Elisabethsvloed

De strijd tegen het water zit de Dordtenaren in de genen, al sinds de Sint Elisabethsvloed, in 2021 zeshonderd jaar geleden. Vorige maand nog zorgden zuidwesterstorm Ciara, springtij en overvolle rivieren opnieuw voor onderlopende kades in het historische havengebied. Met vloedborden en zware zandzakken probeerden bewoners hun souterrain droog te houden.

De stad water- én hitteproof maken is een in omvang groeiende uitdaging, weet Kelder. De aanpak van de klimaatproblemen wordt nu nog met nationale en Europese subsidies ondersteund, maar vergt steeds meer investeringen. Het is de hoogste tijd, vindt Kelder, goed in beeld te krijgen welke investering er nodig is om de groen-blauwe stad te helpen realiseren. ‘We geven al veel uit aan klimaatadaptatie, maar dat geld zit nu verstopt in versnipperde budgetten, zoals het riool- en wegonderhoud. Dat is toch raar? Het is onze bedoeling de benodigde middelen voor deze transitie expliciet inzichtelijk te maken.’

Droogte voorkomen

Ook voor Enschede is de aanleg van meer waterbergend vermogen ‘zeer urgent’, zegt wethouder Jurgen van Houdt (ChristenUnie). ‘We hebben steeds meer last van overmatige regenval.’ Enschede heeft niet de grachten van Amsterdam en er stroomt niet, zoals in Dordrecht, een grote rivier langs. De stad ligt op een stuwwal en heeft een hoogteverschil van zo’n veertig meter. Juist dat verklaart de wateroverlast bij piekbuien. Infiltratie van hemelwater is lastig omdat in de ondergrond van de stuwwal ondoorlatende leemlagen voorkomen. ‘Onze ligging dwingt ons tot actie om de waterhuishouding onder controle te krijgen. Niet alleen om wateroverlast maar ook om droogte te voorkomen.’

Grondwaterproblemen

Er lopen flink wat adaptatieprojecten. In de binnenstad zijn wadi’s aangelegd en een ondergrondse waterberging ter grootte van drie olympische zwembaden (7 miljoen liter). Ook pakt Enschede het herstel van vroegere waterlopen op. Zo wordt de Stadsbeek vanuit de westkant van de stad doorgetrokken richting het centrum.

Zonder geld kun je niets doen

De gemeente legt de beek niet alleen aan om regenwater in de lager gelegen wijken Pathmos en Stadsveld op te vangen, maar ook om de grondwaterproblemen te verminderen. In straten met een zeer hoge grondwaterstand wordt drainage aangelegd die aansluit op de Stadsbeek. Dit systeem moet het grondwaterpeil verlagen wanneer dat te hoog is, en bij een lage grondwaterstand juist hemelwater infiltreren tegen de verdroging. In de overige straten gaat de aanleg van dit systeem hand in hand met de rioolvernieuwing. Het vijf jaar durende project wordt in 2021 afgerond. ‘Door het water weer zichtbaar te maken, maken we onze stad mooier. Ook onze inwoners voelen dat de kwaliteit van hun leefomgeving toeneemt’, zegt Van Houdt.

Regenpijpen afkoppelen

Inwoners erbij betrekken is essentieel, benadrukt de wethouder. ‘We zien dat onze aanpak wijken in beweging weet te krijgen. Dat gaat niet vanzelf, dat vraagt om een nieuwe en intensieve wijze van participatie. De inspraak van bewoners bij wateroverlast is het vertrekpunt geweest voor een breder gesprek over hun wensen. Maar met maatregelen in de openbare ruimte zijn we er nog niet. De neerslag valt voor bijna zeventig procent op particulier terrein. Als daar niets gebeurt, blijft het voor ons dweilen met de kraan open.’

Met een uitgebreide communicatiecampagne wil Van Houdt de bewoners van de desbetreffende wijken stimuleren hun stoeptegels in te ruilen voor groen, regenwatervijvers en groene daken aan te leggen of hun regenpijpen van de riolering af te koppelen.

Door het water weer zichtbaar te maken, maken we onze stad mooier

Schouderklopje

De hamvraag blijft hoe je als gemeente zo’n kostbare operatie financiert. Evenals Dordrecht kreeg Enschede uit dezelfde rijkspot een subsidie van in dit geval 1,3 miljoen euro om de aanleg van de Stadsbeek versneld uit te voeren. ‘Zonder geld kun je niets doen, dus zo’n subsidie is erg welkom’, zegt Van Houdt. ‘En er spreekt immateriële waardering uit. Ik zie dit als een schouderklopje vanuit Den Haag dat we hier state of the art bezig zijn.’

Naast deze subsidie en onder meer bijdragen van het waterschap en de provincie wordt de aanleg van projecten voor klimaatadaptatie grotendeels betaald vanuit het gemeentelijk rioleringsplan. ‘Regenwater is de aanleiding om aan de slag te gaan, maar we zien dat andere disciplines en partijen dan meeliften, van de stadsverwarming tot de aanleg van fietspaden. Omgekeerd komt het voor dat de wateropgave weer profiteert van werkzaamheden van andere disciplines of partijen. We kijken altijd naar de synergie met andere maatregelen en ambities. We zetten niet alleen in op aanpak van de wateroverlast, maar ook op het beperken van hittestress en droogte, het vergroten van biodiversiteit en het verbeteren van de verkeersveiligheid, kortom op een betere leefbaarheid in de stad. Ook onderzoeken we hoe we dit met onze opgave voor de energietransitie kunnen combineren.’

Enschede heeft de versnipperde uitvoeringsbudgetten samengebracht, aldus Van Houdt. De noodzaak van een aparte ‘klimaatbegroting’ waarin alle uitgaven inzichtelijk worden gemaakt – het pleidooi van Kelder in Dordrecht – ziet hij minder zitten. ‘Door zo’n specifieke naam te geven aan een begroting zou je tegenstellingen kunnen creëren. Inderdaad gaat het om een grote en urgente opgave, maar er liggen in de stad nog veel meer uitdagingen. Waar het om gaat is geld zo slim mogelijk in te zetten, niet waar het vandaan komt.’