VNG Magazine nummer 3, 6 maart 2020
In de vorige editie van VNG Magazine deelde ik mijn eerste droom voor de toekomst van gemeenten: meer financiële zelfstandigheid. Mijn tweede droom gaat over het werken als één overheid.
Voor tachtig procent van de inwoners maakt het niet uit hoe hun gemeente zorg en welzijn heeft geregeld. Zij vinden hun eigen weg. Maar voor twintig procent van de inwoners ligt het ingewikkelder. Gemeenten moeten voorkomen dat deze mensen de aansluiting met de samenleving verliezen.
Een kwart van die twintig procent heeft problemen op alle levensgebieden. Die circa vijf procent van de inwoners bepaalt vaak de politieke discussie en de beeldvorming. Meestal wordt beleid voor iedereen gemaakt, terwijl voor deze groep juist maatwerk nodig is. Het effect is dat de meeste mensen last hebben van overproductie van beleid, terwijl de mensen om wie het gaat er niet mee geholpen zijn. Maatwerk is het mantra en soms denken mensen dat de gemeente – vooral sinds de decentralisatie – dat maatwerk moet kunnen leveren.
Als je de opgave echter centraal stelt, dan moet je voor mensen die kampen met zoveel problemen als één overheid optreden. Voor deze vijf procent zouden gemeenten de mogelijkheid moeten hebben ook niet-gedecentraliseerd beleid uit te voeren. Misschien is het een idee als alle departementen een deel van hun medewerkers detacheren bij gemeenten, mét de daarbij behorende doorzettingsmacht in specifieke situaties.
Grote opgaven lukken alleen als mensen de overheid vertrouwen
Stel je voor wat een ruimte dat zou geven. Niet alleen vanwege het maatwerk voor de mensen die het betreft, maar ook omdat regelgeving dan voor een deel kan worden geschrapt. Stel je voor wat dat betekent voor de mensen die steeds dieper wegzakken. Wat een maatschappelijke winst zouden we boeken. En hoeveel slimmer zouden we als overheid opereren door samen aan de grote opgaven te werken.
Soms lijkt men te vergeten dat dit ook in het belang van de Rijksoverheid is. Als je gemeenten niet in positie brengt om hun inwoners op een goede manier bij de samenleving te houden, dan hebben we over tien jaar veel grotere maatschappelijke problemen dan we nu kunnen voorzien. Dan zullen de kosten en de maatschappelijke onrust verder toenemen.
Sterker nog: grote opgaven als de energietransitie lukken alleen als mensen de overheid vertrouwen. Zonder gemeenten en andere decentrale overheden zal geen enkel kabinet meer in staat zijn tot wezenlijke veranderingen te komen.
Jantine Kriens is Algemeen directeur van de VNG: jantine.kriens@vng.nl, @kriens