Gemeenten hebben er de afgelopen jaren veel taken bijgekregen, zegt de nieuwe PvdA-lijsttrekker Lilianne Ploumen. En dat is goed: juist de gemeente kan inspelen op wat er nodig is voor de inwoners in de dorpen en steden. Maar dat de financiën voor veel gemeenten een probleem zijn, ziet ze ook. ‘De wijze waarop gemeenten in de coronacrisis direct aan de slag zijn gegaan met inkomenssteun, hulp aan getroffen ondernemers en culturele instellingen en het aanpakken van eenzaamheid, toont aan dat sterke gemeenten cruciaal zijn voor Nederland.

Gemeenten zijn de voelsprieten van de samenleving

Gemeenten verdienen een groot compliment voor de manier waarop ze dit hebben gedaan. Maar we moeten eerlijk zijn, de decentralisaties hebben ook geleid tot grote financiële tekorten. Gemeenten worden nu voor pijnlijke keuzes gesteld. Om de begroting sluitend te krijgen, moet bezuinigd worden op handhaving, de bibliotheek, het zwembad of de jeugdzorg. Dat zijn keuzes die niet van gemeenten gevraagd mogen worden. Wat de PvdA betreft moet daarom flink geïnvesteerd worden in de gemeenten. Met de huidige budgetten is het niet haalbaar om alle taken goed uit te voeren.’

Wat is uw voorstel om de gemeentefinanciën in balans te brengen?
‘Wij willen de financieringssystematiek voor gemeenten anders inrichten. De huidige trap-op-trap-afsystematiek veroorzaakt te veel schommelingen. We willen naar een systeem waarbij het voor gemeenten ook op de lange termijn duidelijk is waar ze aan toe zijn. Ook de opschalingskorting vinden we niet meer van deze tijd. In plaats van efficiency-denken willen we samenwerking tussen gemeenten stimuleren. Zo kan de kwaliteit van dienstverlening omhoog, in plaats van dat het geld wordt afgeroomd. De afgelopen jaren zagen we de grootste tekorten en knelpunten ontstaan in de jeugdzorg. De PvdA vindt nog steeds dat de jeugdzorg thuishoort bij gemeenten, maar deze decentralisatie is gepaard gegaan met te weinig middelen. Het is terecht dat burgemeesters, wethouders, raadsleden en de VNG daar de afgelopen jaren vaak aandacht voor hebben gevraagd. De PvdA wil structureel meer geld voor de jeugdzorg. Ook stellen wij voor om het abonnementstarief in de Wmo af te schaffen. Wij willen dat er weer naar het vermogen van inwoners wordt gekeken.’
  
De VNG wil de positie van gemeenten versterken met een Wet op het decentraal bestuur. Onderdeel van de wet is dat er pas taken overgaan naar gemeenten als er voldoende middelen mee overgaan. Steunt u zo’n wet?
‘Het idee dat door te decentraliseren alles efficiënter en dus goedkoper kan, is fictie gebleken. Gemeenten zijn als geen ander in staat om inwoners gericht te steunen, maar daar is juist geld voor nodig. Dit ouderwetse marktdenken staat helaas nog steeds centraal en laat zijn sporen na in het beleid dat vanuit Den Haag over gemeenten wordt uitgestort. Wij zijn daarom voorstander van een uitvoeringstoets. Als er taken van het Rijk naar gemeenten gaan, moet er voldoende financiering zijn en zijn er langere overgangstermijnen nodig. Ook is er een betere afstemming nodig tussen Rijk en gemeenten. We zien uit naar het voorstel van de VNG en werken daarbij graag samen.’  
 
Hoe kijkt u naar de woningmarkt?
‘Er is grote woningnood in Nederland. Zowel in de steden als in dorpen is het tekort aan betaalbare huizen een gigantisch probleem dat mensen bij de keel grijpt. Er moet daarom flink gebouwd worden. Wij stellen voor om jaarlijks 100.000 nieuwe huizen te bouwen, in totaal 1 miljoen in tien jaar. Wat ons betreft, komt er een minister van Wonen die daarmee, samen met gemeenten, aan de slag gaat. Ook stellen we voor om de verhuurderheffing af te schaffen, zodat woningbouwcorporaties meer armslag hebben voor bouw en verduurzaming. We willen dat gemeenten de mogelijkheid krijgen om oneigenlijke verhuur en uitbuiting tegen te gaan.’
 
Welke inhoudelijke taak heeft volgens u nog meer prioriteit?
‘Gemeenten hebben volgens ons een grote rol in het creëren van basisbanen. De komende tijd gaan, vanwege de coronacrisis, nog veel mensen hun baan verliezen en blijft het voor zelfstandigen lastig aan de slag te komen. Tegelijkertijd zien we dat veel belangrijk werk in de samenleving nu blijft liggen, zoals in de handhaving bij gemeenten, het onderwijs en de zorg. Door gemeenten de mogelijkheid te geven basisbanen te creëren, kunnen mensen die werkloos zijn aan de slag en wordt tegelijkertijd dit soort belangrijk werk gedaan. Wij komen met een plan voor 100.000 basisbanen.’

Hoe kunnen we meer aandacht besteden aan de uitvoering van beleid?
‘Gemeenten vervullen een essentiële functie in Nederland omdat zij problemen vroegtijdig kunnen signaleren. De PvdA zou nog een betere samenwerking willen zien tussen gemeenten, provincies en Rijksoverheid. Op het gebied van schuldsanering zien we prachtige initiatieven vanuit de gemeenten. De PvdA wil dit graag ondersteunen door middel van een schuldenfonds, fatsoenlijkere regelgeving en één aanspreekpunt voor burgers en gemeenten in de vorm van een Rijksincassodienst. Ook op het gebied van preventie zijn gemeenten de voelsprieten van de samenleving. Door een betere samenwerking en het ondersteunen van lokale initiatieven helpen we de meest kwetsbaren in Nederland vooruit.’