De laatste jaren hebben gemeenten en het Rijk regelmatig tegenover elkaar gestaan, zegt Hoekstra. ‘Ik heb zelfs wethouders zien demonstreren bij de Tweede Kamer.’ Als het aan de CDA-leider ligt, is dat beeld in de toekomst anders. Hij bepleit een betere samenwerking. ‘Zeker in deze crisistijd kunnen we het ons niet veroorloven tegenover elkaar komen te staan. Onze inwoners verwachten van ons dat we onze tijd niet verliezen aan bestuurlijke besognes. Ik nodig de gemeenten uit om meer samen op te trekken. Ik zal me daar persoonlijk sterk voor maken.’

Het CDA maakt zich zorgen over de financiële positie van gemeenten. De afspraken die het kabinet met gemeenten maken, zijn door de coronacrisis ‘deels anders gelopen’, zegt de huidige minister van Financiën. ‘We zien dat gemeenten het zwaar hebben door de coronacrisis. Daarom hebben wij er als kabinet voor gezorgd dat gemeenten in de steunpakketten niet over het hoofd worden gezien. Zo hebben we in het laatste pakket extra geld voor gemeenten vrijgespeeld om de bijzondere bijstand uit te voeren. We zien dat gemeenten ook in de knel komen als het gaat om jeugdzorg. Daarom heeft het kabinet extra geld uitgetrokken voor gemeenten. Maar we moeten ook kijken naar welke zorg we willen bieden. Bijna een op de acht kinderen zit nu in de jeugdzorg. Dat is een flinke toename sinds de decentralisatie. Hetzelfde geldt voor het aantal aanbieders van jeugdzorg. Daar moet kritisch naar gekeken worden.’

De VNG stelt een wet voor waarin geregeld wordt dat er pas taken overgaan naar gemeenten als daar voldoende geld bij meekomt. Wat vindt u daarvan?

‘We hebben al de afspraak dat er geen taken naar gemeenten gaan zonder adequate financiering. Onder het vorige kabinet is dat niet goed gegaan, met name op het gebied van de nieuwe zorgtaken. De korting op het budget was simpelweg te hoog, net als het tempo van de decentralisaties. Wat het CDA betreft, is de tijd wel rijp voor zo’n decentralisatiewet, waarin we spelregels voor het overdragen van taken naar medeoverheden afspreken. Daar hoort wat ons betreft ook een afspraak bij over hoe we in de toekomst omgaan met een situatie waarin gemeenten en het Rijk het oneens zijn, ook over het budget.’

De tijd is rijp voor een decentralisatiewet

Er liggen grote opgaven op het gebied van volkshuisvesting, klimaat en energie en economische groei na corona. Hoe ziet u de rol van gemeenten?

‘De coronacrisis laat zien hoe belangrijk het is dat we als overheid zorgen voor financiële buffers. We hebben inmiddels forse bedragen uitgegeven om banen, maar ook gemeenten overeind te houden. Er wordt veel gevraagd van gemeenten, zeker in deze crisistijd. Hun rol is van essentieel belang voor het voortbestaan van buurthuizen, sociale voorzieningen, verenigingen en de zorg. Gelukkig zagen we in de zomer dat de economie ook snel weer kan opleven. Ik denk dat we dat straks weer kunnen verwachten. Maar wat ik wil voorkomen, is dat we de rekening gaan doorduwen naar de volgende generaties. Het beste wat we kunnen doen, is forse economische groei realiseren met elkaar. Mensen in het land voelen dat in hun portemonnee en dan krijg je ook de overheidsfinanciën weer snel op orde. Dat is ook voor gemeenten van belang. Als we straks weer open kunnen, heeft onze economie het vermogen om weer volop te gaan draaien. We hebben de gemeenten nodig om dat te faciliteren. Dat betekent dat we weer fors kunnen investeren in de woningbouw, infrastructuur, digitalisering, innovatie en duurzaamheid.

Als het gaat om de volkshuisvesting, dan zien we een nijpend tekort aan betaalbare woningen voor jong en oud. Daarom moet er een grootschalig Nationaal Woonplan komen zodat we binnen tien jaar 1 miljoen nieuwe en duurzame woningen kunnen bouwen. Bij de nieuwbouw van woonwijken wordt duurzaam, klimaatneutraal en meer groen de norm. Als gemeenten de regierol krijgen in het verduurzamen van wijken, mogen zij ook kiezen voor behoud en aanleg van gasnetten in de gemeente, zolang dit past in de verduurzaming van de gebouwde omgeving op weg naar 2050. Een verbod is dan niet nodig. Daarnaast willen we lokaal en provinciaal sportverengingen, buurthuizen en oefenlokalen actief ondersteunen in de energietransitie. Ook hierin kunnen gemeenten een grote rol spelen. Samen met de inwoners kunnen zij bouwen aan duurzaamheid.’

Wat is de rol van gemeenten in het contact met de meest kwetsbaren in onze samenleving?

‘Voor het CDA is de zorg voor de kwetsbaren een belangrijke gemeentelijke taak. Het vraagt om maatwerk. Gemeenten zitten het dichtst bij de inwoners, zien het beste wat er nodig is en waar het knelt. Dan denken we al snel aan de zorg. In ons verkiezingsprogramma pleiten we er ook voor dat mensen die vastlopen in de bureaucratie voortaan bij gemeenten terechtkunnen. We zullen met elkaar moeten garanderen dat de overheid een menselijk gezicht houdt. Daarom moet er een nieuw sociaal contract komen tussen overheid en burger. Een overheid die dicht bij mensen staat, is het meest geschikt.’