Als de coronacrisis één ding heeft laten zien, dan is het dat er ‘veel meer mogelijk’ was dan tot nog toe werd gedacht, zegt D66-lijsttrekker Sigrid Kaag. ‘We zitten in een onzekere periode die veel van iedereen vraagt’, zegt ze. ‘Maar ik ben echt onder de indruk van de wendbaarheid die alle overheden laten zien in de aanpak van de coronacrisis en de steun aan ondernemers, de culturele sector en anderen die in de knel komen.’ Haar pleidooi: ‘Laten we die mentaliteit ook vasthouden als deze crisis achter de rug is en we samen met Rijk én gemeenten gaan werken aan herstel.’

Allereerst de financiële positie van gemeenten. ‘Het is duidelijk dat die in veel gemeenten onder druk staat’, zegt de lijsttrekker. ‘De opschalingskorting van het kabinet Rutte-II van VVD en PvdA heeft daar op z’n zachtst gezegd niet bij geholpen. En deze korting loopt nog op. Daardoor komen voorzieningen in gevaar, of moeten lokale lasten fors stijgen.’

Wat wilt u daar aan doen?

‘Wij doen in ons programma veel voorstellen om de gemeentefinanciën te verbeteren, zoals stoppen met de opschalingskorting en het schrappen van het abonnementstarief. Bovendien willen wij structureel extra middelen voor de jeugdzorg. Wat ik ook belangrijk vind, is dat gemeenten meer eigen sturing krijgen over hun financiën. D66 pleit al lang voor een groter gemeentelijk belastinggebied. Veel Haagse politici durven dat niet aan, die zijn bang dat gemeenten de belastingen te veel laten stijgen. Dat vind ik vreemd: we durven wel de jeugdzorg en de Participatiewet te decentraliseren, maar niet de inkomsten? Ik ben ervan overtuigd dat gemeenten dat prima aankunnen en dat het goed is voor de lokale democratie als gemeenten daarin meer hun eigen keuzes kunnen maken.’

De VNG stelt een Wet op het decentraal bestuur voor, waarin staat dat er pas taken overgaan naar gemeenten als er voldoende middelen mee overgaan. Wat vindt u daarvan?

‘Dat er pas taken naar gemeenten overgaan als de financiën goed geregeld zijn, is eigenlijk al goed geregeld in de wet. Toch hebben gemeenten veel taken gekregen met onvoldoende middelen. Alleen een nieuwe wet lost dit niet op, want het stokt vaak bij de vraag wie bepaalt wat voldoende middelen zijn. Dat moet beter, bijvoorbeeld door een onafhankelijke geschillenbeslechting. Op aandringen van D66 doet minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken daar nu ook onderzoek naar.’

Een ander belangrijke thema is het woningtekort. Wat kunnen gemeenten hierin doen?

‘D66 wil voor 2030 meer dan een miljoen – vooral energiezuinige – huizen bouwen. Zonder goede samenwerking tussen het Rijk en de gemeenten gaat het niet. Gemeenten zijn cruciaal om te bepalen aan welke woningen het meest behoefte is. Tegelijkertijd kunnen we vanuit Den Haag wel bevorderen dat er gebouwd wordt op plekken waar dat nodig is, én zorgen voor goede ov-verbindingen naar die plekken. Wij stoppen ook met de verhuurderheffing.’

En het klimaat?

‘Gemeenten hebben natuurlijk ook een belangrijke rol bij de uitvoering van het Klimaatakkoord. Het is enorm belangrijk dat bewoners inspraak hebben en kunnen profiteren van schone energieprojecten, zoals windmolens. Want draagvlak krijg je niet, dat creëer je. Wanneer de rijksoverheid meer nationale regie neemt, kunnen slimme dwarsverbanden gevonden worden tussen de regio’s.’

We moeten na de coronacrisis niet op de oude voet doorgaan

Na de coronacrisis volgt economisch herstel. Hoe ziet dat eruit volgens D66?

‘We moeten na de coronacrisis niet op de oude voet doorgaan. Ik wil dat we werken aan een groen herstel van de economie. De omslag naar een duurzame economie vraagt grote investeringen, maar biedt ondernemers ook nieuwe kansen. Die keuze moeten we nu echt maken, want de klimaatcrisis is een nog veel grotere crisis dan corona. Het doet me pijn dat veel bedrijven hard worden geraakt door de coronamaatregelen. We steunen hen zo veel mogelijk, zodat ze straks ook een belangrijke aanjager van herstel kunnen zijn.’

Kan de gemeente de rol van de ene overheid vervullen, zeker voor de meest kwetsbaren?

‘Absoluut. Maar ik zie ook dat er nog veel beter kan. De decentralisaties zijn de afgelopen jaren gepaard gegaan met bezuinigingen. De financiële positie van gemeenten verbeteren is daarom de eerste stap. Maar we moeten ook meer ruimte geven aan de mensen in de uitvoering. Mijn pleidooi is daarom: zet mensen en menselijke waarden centraal. Op een aantal punten vraagt dat meer ruimte in de wet, maar vaak kan er ook al best veel. Ik vraag ook aan alle lokale politici en ambtenaren om lef te tonen en je er niet te snel bij neer te leggen als de beste oplossing volgens de regels niet lijkt te mogen.’