De Alcoholwet vormt een rode draad in de carrière van juriste Roxanne Sabbé. Ze studeerde af op het gebruik van mystery guests bij de handhaving van de toenmalige Drank- en Horecawet en werkte naast haar studie als inspecteur bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Ook was ze adviseur horeca en evenementen bij de gemeente Hilversum. Inmiddels is ze afdelingsmanager Toezicht en Handhaving Openbare Ruimte in Amsterdam en geeft ze regelmatig workshops en lezingen over het onderwerp als onafhankelijk expert via haar eigen onderneming.
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het toezicht op en de handhaving van de Alcoholwet bij alcoholverstrekkers en in de openbare ruimte. Een belangrijk accent ligt daarbij op het controleren van de leeftijdsgrens van 18 jaar. Maar ook op de naleving van lokale regelgeving. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) neemt een ander deel van de handhaving op zich. Zij controleert op te hoge prijsacties en op de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar bij online verkoop van alcohol.

Waterbedeffect
Tien jaar geleden was de handhaving van de voorganger van de Alcoholwet, de Drank- en Horecawet, nog ‘hot and happening’, weet juriste Sabbé. ‘In 2013 werd de handhaving door de decentralisatie een verantwoordelijkheid van gemeenten en was iedereen in de stress. De nieuwe taak werd gezien als politiek gevoelig en lastig uit te voeren.’ Tien jaar later verdwijnt de wet steeds meer naar de achtergrond en wordt er in sommige gemeenten niet meer of nauwelijks gehandhaafd. ‘Horecaondernemingen werden de afgelopen jaren bijvoorbeeld weinig gecontroleerd op de Alcoholwet. Een van de redenen is dat er het idee bestaat dat zij het in de coronaperiode al zwaar genoeg hebben gehad.’ 
De Drank- en Horecawet bleef jarenlang ongewijzigd,  afgezien van de verhoging van de minimumleeftijd in 2014. De Alcoholwet werd sinds de invoering in 2021 al een paar keer aangepast, soms met wijzigingen waar maar weinig gebruik van wordt gemaakt. Zoals de optie om met de Alcoholwet bepaalde onderwerpen in de algemene plaatselijke verordening (APV) op te nemen. Denk hierbij aan het verhogen van de oppervlakte-eis. Andere nieuwe verboden zijn misschien wel nuttig, maar worden nauwelijks beboet. Sabbé noemt het verbod om als meerderjarige drank voor een 18-minner te kopen. ‘Ik zie dat hier maar weinig op gesanctioneerd wordt.’
 

Je stuurt een minderjarige naar binnen en weet direct hoe het zit

Als beleidsonderwerp legt de Alcoholwet het tegenwoordig af bij ‘meer sexy onderwerpen’ als ondermijning, denkt de deskundige. Al zijn de verschillen tussen gemeenten groot. ‘Sommige steden doen heel regelmatig controles, bij andere liggen deze al jaren stil.’ De impact van een controle kan groot zijn, weet ze uit haar ervaring in Amsterdam. Zo sloot de gemeente dit voorjaar na controles een aantal horecazaken. ‘Dat had een waterbedeffect op de rest van de ondernemers. Personeel wordt weer opgeleid, caissières krijgen rekentools om de leeftijd te becijferen. Zo kan een aantal controles al zorgen voor meer awareness.’

Arbeidsintensief
Ook hebben gemeenten moeite met het vinden en vasthouden van inspecteurs voor het handhaven van de Alcoholwet, weet Sabbé. ‘Een complicerende factor is dat zij ook een boa-diploma moeten hebben, terwijl ze in de praktijk de opsporingsbevoegdheid niet of nauwelijks zullen gebruiken. Dat maakt het voor gemeenten moeilijk om voldoende inspecteurs aan te trekken.’
Het gevolg is dat de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar volgens haar ‘nog steeds om te huilen’ is. Zo blijkt uit nalevingscijfers uit 2022 dat 3 van de 5 jongeren erin slagen in winkels en horecagelegenheden alcohol te bemachtigen. 
Terwijl alcohol onder jongeren nog steeds een probleem is, blijkt uit recent onderzoek. Zo drinkt 71 procent van de mbo’ers onder de 18 alcohol, berekende TestJeLeefstijl. Ook andere recente rapporten wijzen op het vernietigende effect van alcoholgebruik op de volksgezondheid. Een kwart van de zwangeren blijkt aan het begin van de zwangerschap nog te drinken.
Het tijdschrift The Lancet toonde aan dat er een lineair verband is tussen het gebruik van alcohol en het risico op dementie.
Met de tekorten aan inspecteurs kijken gemeenten uit naar methodes die minder arbeidsintensief zijn, weet Sabbé. ‘Een uur posten bij een slijterij of deze toevallig alcohol verkoopt aan een 15-jarige is erg arbeidsintensief.’
Een mystery shopper is een goed alternatief. Sabbé is een groot voorstander van deze methode. Ze studeerde ooit af op het onderwerp en schreef erover toen hiermee nog werd geëxperimenteerd.  Nergens in de wet staat dat het werken met jeugdige testkopers niet mag, stelde ze tien jaar geleden al. ‘In dat geval geldt in het bestuursrecht dat het gewoon mag.’ Inmiddels is de methode een effectief toezichtmiddel. ‘Je stuurt een minderjarige naar binnen en weet direct hoe het zit. Tegelijkertijd werkt het ook voor de bewustwording bij ondernemers. Een horecabaas die te maken krijgt met een mystery guest snapt direct weer het belang van leeftijdscontroles.’