Afspraken rondom de verdeling van de kosten

De originele afspraken rondom de financiën van de Omgevingswet zijn in drie akkoorden vastgelegd, het Bestuursakkoord Implementatie Omgevingswet (2015), het Hoofdlijnenakkoord financiële afspraken Stelselwijziging Omgevingswet (2016) en het Beheerakkoord DSO-LV (2018). In het Bestuurlijk Overleg (BO) zijn door de minister, VNG, IPO en UvW een aantal aanvullende afspraken gemaakt betreffende (tussentijdse) evaluaties (zie kamerbrief November 2020).  

De kern van de akkoorden en aanvullende afspraken is:

• De transitiekosten worden gedragen door de ‘eigen’ organisatie
• Besparingen die samenhangen met de invoering van de Omgevingswet komen ten gunste van de betrokken partijen ter dekking van de te maken transitiekosten. Ook vindt er geen additionele verrekening plaats voor de herintroductie van milieuleges.
• De rijksoverheid draagt de investeringskosten van het Digitale Stelsel Omgevingswet, de invoeringsondersteuning en het informatiepunt;
• Alle bevoegd gezagen dragen via een verdeelsleutel bij aan de beheerkosten van het DSO-LV, de gemeenten dragen samen 70% van deze kosten.  In de BALV van november 2018 is het voorstel voor de afspraken over het beheer van het Digitaal Stelsel goedgekeurd door de leden. In dit voorstel wordt jaarlijks een vast bedrag van 18 miljoen euro ten laste gebracht van het Gemeentefonds tot en met 2023. Dit bedrag wordt geïndexeerd en herzien voor de periode na 2023.
• Er worden verschillende onderzoeken en evaluaties uitgevoerd die gezamenlijk zullen leiden tot een integraal beeld van de effecten van de stelselwijziging. Daarvoor zijn de volgende momenten afgesproken:
  1. Integraal beeld op basis van de onderzoeken een half jaar voor inwerkingtreding (dit beeld is afgerond in maart 2021)
  2. Evaluatie invoeringskosten een jaar na inwerkingtreding ((verwacht in de tweede helft van 2023, zie afspraak BO November 2020)
  3. Evaluatie financiële effecten gehele stelselwijziging één en vijf jaar na inwerkingtreding (verwacht 2024 en 2028)

Deze onderzoeken en evaluaties kunnen leiden tot herijking van de gemaakte afspraken. Het Integraal beeld en de onderliggende onderzoeken zijn in maart 2021 afgerond. Meer informatie leest u op deze pagina.

Voor de evaluaties verwacht in 2024 en 2028 wordt een praktijkmonitor opgezet. Meer informatie over de ontwikkeling van de monitor vindt u op deze pagina.

Aanvullende afspraken

In het voorjaar van 2021 heeft naar aanleiding van het Integraal Financieel Beeld en de gemeentelijke consultatie daarop, bestuurlijk overleg plaatsgevonden tussen de Minister en de betrokken koepels, waaronder de VNG. De VNG heeft daar aangegeven ten aanzien van de financiën drie dingen nodig te hebben:

1. De vaststelling dat de originele bestuurlijke afspraken er op gebaseerd zijn dat de stelselwijziging ook voor de gemeenten structurele baten oplevert, en dat met deze baten binnen een voorzienbare termijn de invoeringskosten kunnen worden gedekt. De termijn die daarvoor redelijk geacht wordt is 10 jaar na inwerkingtreding.
2. De bestuurlijke afspraak dat wanneer deze ‘terugverdientijd’ niet gerealiseerd wordt, gemeenten daarvoor gecompenseerd worden
3. De bestuurlijke vaststelling dat gemeenten geen 10 jaar op deze compensatie kunnen wachten, het verzoek voor een gedeeltelijke compensatie in het jaar 2022, en het verzoek om op de vastgestelde evaluatiemomenten een eventueel becijferd tekort ook op dat moment te compenseren.

Daarop is bestuurlijk vastgesteld dat een terugverdientijd van 10 jaar redelijk lijkt.Verder heeft de minister bedragen gereserveerd voor compensatie van de nog te verwachten invoeringskosten, zie deze kamerbrief. De genoemde € 150 mln compensatie in het jaar 2022 is via de septembercirculaire beschikbaar gesteld.

In de (aanvullende) bestuursafspraken en onderzoeken is het uitstel van inwerkingtreding naar 1 januari 2023 niet meegenomen. De VNG verwacht financiële consequenties van het uitstel in termen van extra kosten (o.a. voor de invoeringsprogramma’s, beheerkosten DSO) en uitstel van de mogelijke baten van de Omgevingswet. 

Naast de Omgevingswet heeft de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) een grote impact op de organisatie van de gemeente, in hetzelfde ruimtelijke domein. Taken vervallen, leges vervallen, en andere taken resteren, of komen juist in de plaats. In het derde kwartaal van 2021 zijn de resultaten gepubliceerd van een landelijk (artikel0-2) onderzoek naar de verwachte effecten van de Wkb. Daarop volgend is een compensatie afgesproken van eenmalig € 35 mln voor de invoering van de wet, en € 10 mln als structurele compensatie. De eenmalige compensatie is deels in de decemberciruclaire 2021 en deels in de septembercirculaire 2022 beschikbaar gesteld.

Inbreng van gemeenten

De onderzoeken voor het Integraal Financieel Beeld zijn begeleid door een Interbestuurlijke Werkgroep Financiën Omgevingswet, met deelname van het Rijk, IPO, UvW en de VNG. De VNG vertegenwoordigde de inbreng vanuit de gemeentelijke praktijk. Deze inbreng is onder meer gevormd door de uitkomsten uit het financieel dialoogmodel, de Werkwijze Structurele Effecten en gesprekken met gemeenten. Onder andere op basis van deze inbreng is in de werkgroep vastgesteld dat een aantal onderzoeken herzien diende te worden, omdat de uitkomsten niet werden herkend in de (gemeentelijke) praktijk.

Ook voor de komende evaluaties en monitoring vertegenwoordigt de VNG de gemeentelijke praktijk. Hiervoor hebben we graag contact met u en uw gemeente. Het team Financiën Omgevingswet van de VNG organiseert hiervoor een periodieke bijeenkomst voor een gemeentelijk netwerk Financiën Omgevingswet, waar de laatste actualiteiten, inhoudelijke onderwerpen en bestuurlijke voortgang worden besproken. Als u voor dit netwerk wilt worden uitgenodigd (financiële expertise is een pré), stuur dan een berichtje naar omgevingswet@VNG.nl met een verzoek tot uitnodiging.

Meer informatie

• Beheer DSO-LV (ledenbrief, nov. 2018, pdf)
• Financieel akkoord (ledenbrief, mei 2016)
• Bestuursakkoord implementatie Omgevingswet (2015, pdf)