Een zaaltje in een hotel aan de rand van het bos bij Ede, een haperende microfoon en een gezelschap van bestuurders, hoogleraren en politiek geïnteresseerden. Op tafel ligt een onderwerp waar de VNG zich al jaren hard voor maakt: een betere positie voor gemeenten in het staatsbestel.
Na weken van discussies over geld en de Voorjaarsnota is het een verademing om een fundamenteel gesprek te voeren over beter bestuur. Meer specifiek gaat dit seminar van NSC over de positie van gemeenten. De bijeenkomst is georganiseerd door het Wetenschappelijk Instituut van de partij van Pieter Omtzigt en diens fractie. Het begint met een goede inleiding van NSC-Kamerlid Eddy van Hijum.
NSC wil in de Grondwet het decentralisatiebeginsel opnemen. Voor de organisatie van de overheid betekent dit dat de taken zo laag mogelijk worden belegd. En dat de decentrale overheden hun taken in vrijheid en met voldoende middelen kunnen uitvoeren. Ook met de mogelijkheid van constitutionele toetsing als gemeenten en het rijk er samen niet uitkomen. Nu is dit formeel niet geregeld.
Deze ideeën zijn me uit het hart gegrepen. De VNG vroeg al in 2020  al aan staatsrechtgeleerde Douwe Jan Elzinga om een proeve van een Wet op het decentraal bestuur te maken. We wilden daarmee een einde maken aan de onordelijke verhoudingen en inconsistenties in het openbaar bestuur, bijvoorbeeld dat gemeenten taken uitvoeren zonder de vrijheid en de middelen die daarvoor nodig zijn. Goede verhoudingen tussen rijk en decentrale overheden zijn de basis van goed bestuur.

Goede verhoudingen zijn de basis van goed bestuur

Zo is het van belang dat de minister van BZK de taak krijgt de autonomie van decentrale overheden te bewaken. Die moet een streep kunnen trekken wanneer een vakminister iets wil waar gemeenten en provincies niet mee uit de voeten kunnen, bijvoorbeeld omdat het niet uitvoerbaar is. Of omdat er te weinig middelen zijn. Ook moet de minister onafhankelijk advies kunnen vragen bij een verschil van inzicht over medebewindstaken of autonomie.
Het is een bonus dat NSC de ideeën van de VNG omarmt, en feitelijk een stap verder gaat met het streven ze te verankeren in de Grondwet. Het bestaan van individuele mensen krijgt betekenis in de sociale verbanden van de lokale gemeenschap. Het is daarom passend om beginselen als decentralisatie en subsidiariteit  als uitgangspunt te nemen voor het bestuur. Van beneden naar boven. Interbestuurlijk samenwerken aan grote vraagstukken zal altijd zoeken zijn; hoe werk je goed samen? Maar samen zoeken is prima en is veel beter dan een werkelijkheid van ‘taken zonder voldoende middelen’ of het ‘over de schutting gooien van taken’. Het zou me daarom een lief ding waard zijn als een nieuw kabinet  deze ideeën oppakt, uitwerkt en invoert.