De drie Nederlandse ‘bijzondere gemeenten’ in de Cariben (Bonaire, Sint Eustatius en Saba) zijn vooral op papier Nederlands. In werkelijkheid gaat nagenoeg elke vergelijking met een gemeente in Europees Nederland mank. Geen van de eilanden heeft een goed functionerende beleidscyclus met een heldere scheiding in verantwoordelijkheden tussen het dagelijks bestuur en de eilandsraad (gemeenteraad), en de planning-en-controlcyclus staat nog in de kinderschoenen.
Gek is dat niet: in Europees Nederland hebben we er 175 jaar over gedaan om te zijn waar we nu staan en in de Cariben zijn ze pas in 2010 begonnen als Nederlandse ‘gemeenten’ – en dan ook nog eens zonder veel enthousiasme.
De meeste Caribische eilanden hebben een soort zelfstandige status en dus zien de eilandsraden zich meer als een parlement dan als een gemeenteraad. Dat bleek ook tijdens de onlangs gehouden conferentie over de wijzigingen in de WolBES, de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De eilandsraden willen als gelijken met het Nederlands parlement onderhandelen (‘nevengeschikt’) in plaats van zich te schikken in de ‘ondergeschikte’ rol. 

De eilandsraden zien zich meer als een parlement dan als een gemeenteraad

De communicatie vanuit Europees Nederland met de eilanden verloopt stroef door een gebrek aan vertrouwen en kennis van de Cariben. Staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Koninkrijksrelaties) heeft hard gewerkt aan herstel van vertrouwen. Vertrouwen kan worden bereikt door als Europees Nederland op een volwaardige manier met Caribisch Nederland te communiceren. Zo heeft Van Huffelen de inspanningen van de regionale expert Nilda Arduin op Sint Eustatius mogelijk gemaakt. Arduin adviseert om mét elkaar te praten en niet óver elkaar. Ook op bestuurlijk niveau: maak helder waar gemeenten als bestuurslaag voor kunnen staan, maar maak ook helder waar de grenzen liggen. Zoek naar passende oplossingen per eiland. Maak daartoe de Caribische gemeentewet, de WolBES, flexibel. De drie eilanden zijn onderling te verschillend.

Ik geef vier aanzetten die kunnen leiden tot effectiever bestuur op de eilanden.

1. Geen beroepspolitici meer
Laat de eilandsraden als echte volksvertegenwoordiging opereren en maak mogelijk dat meer groepen op de eilanden vertegenwoordigd zijn. Maak een einde aan de mogelijkheid om ‘beroepspoliticus’ te worden in de eilandsraad. Nu krijgen ambtenaren vrijstelling waardoor ze fulltime raadslid kunnen zijn en overdag vergaderen. Dat bemoeilijkt ondernemers en werknemers om het raadswerk in hun vrije tijd te doen.

2. College als eerste aanspreekbaar
De bestuurscolleges op de eilanden moeten ook feitelijk het dagelijks bestuur zijn en de eerst aanspreekbaren voor wie contact met de eilanden wil. Zij leggen over hun werk verantwoording af aan de eilandsraad en kunnen afspraken maken over de bestuurlijke inzet. De colleges worden nu gehinderd door eilandsraden, die zelf met ondernemers en bestuurders praten en daarin ook eigen voorstellen doen.

3. Maak eigen afwegingen mogelijk
Er worden (vanuit Nederland) veel geld en projecten aangeboden. Bij gebleken succes is er geen structureel geld om zaken voort te zetten. Breng het college en de eilandsraad in de positie om binnen hun eigen verantwoordelijkheden afwegingen te kunnen maken.

4. Desnoods terug naar het monisme
Een duale bestuursvorm vereist een goede invulling en ondersteuning van de bestuurlijke driehoek. Een goed functionerende driehoek kan veel signaleren, reguleren en waar nodig zelfs bijsturen. Als blijkt dat ons dualisme nog niet uit de verf kan komen vanwege de schaal van de eilanden, de bestuurlijke verhoudingen of het gebrek aan ambtelijk kader, overweeg dan de (her)introductie van het monisme. In Europa zijn we ooit ook op die manier begonnen.