Met de wijziging van het Tabaks- en rookwarenbesluit is per 1 juli 2021 de sluiting van rookruimtes in (semi-) publieke en openbare gebouwen ingegaan. Dit betekent dat rookruimtes in onder meer gemeentehuizen, scholen, ziekenhuizen, musea, sportkantines en bibliotheken gesloten zijn. Het bedrijfsleven volgt op 1 januari 2022. Het afschaffen van de rookruimtes is een van de maatregelen uit het Preventieakkoord die bijdraagt aan het creëren van een rook- en tabakvrije omgeving. In een dergelijke omgeving wordt roken niet gefaciliteerd, en is de norm dat roken niet gewoon is. Daarom is besloten om de rookruimtes te sluiten.

Rookplekken op het eigen terrein buiten het gebouw zijn nog wel toegestaan, met uitzondering van rookplekken op schoolpleinen. Het sluiten van rookruimtes kan betekenen dat mensen ook naar buiten gaan om te roken. Op weg naar een Rookvrije Generatie werken veel organisaties daarom ook aan het rookvrij maken van het eigen terrein in de buitenlucht, om zo het roken niet te faciliteren. In de toolkit vindt u tips, tricks en handige gespreksvoorbeelden voor de naleving op en rond een rookvrij terrein.

• Factsheet sluiting rookruimtes (pdf, 93 kB)
• Toolkit: tips, tricks voor naleving rookvrij terrein (pdf, 8,6 MB)

De keuze om een openbare ruimte rookvrij te maken via de ‘positieve benadering’ of via een aanpassing van de APV is aan de gemeente zelf. We zien dat gemeenten hier verschillend mee omgaan. Gemeente Groningen heeft als eerste gemeente haar APV gewijzigd om samen met partijen uit de stad plekken rookvrij te maken. Denk aan de terreinen rondom het ziekenhuis (UMCG) en onderwijsinstanties (universiteit en hogeschool). De gemeente Rotterdam heeft echter gekozen voor een rookvrije zone door het plaatsen van bebording van de Rookvrije Generatie en belijning en verder geen APV te wijzigen. De gemeente onderzoekt wat het effect is door zowel voor de plaatsing van de aanduiding als daarna te meten wat het gedrag van de mensen is. Vanuit de overheid is onlangs meer duidelijkheid gecreëerd over de mogelijkheden voor het wijzigen van de APV in relatie tot de Tabaks- en Rookwarenwet. Zie hiervoor ook https://vng.nl/nieuws/meer-duidelijkheid-over-bevoegdheden-voor-rookvrije-plekken.

We raden aan om hierover ook contact te leggen met deze gemeenten. In de link staan de betrokken contactpersonen dan wel de emailadressen. VNG heeft ook nog een webpagina over APV waar naar kan worden verwezen: https://vng.nl/rubrieken/onderwerpen/algemene-plaatselijke-verordening-apv

In de 'Juridische notitie rookvrije openbare ruimtes' van Rookvrije Generatie vindt u meer informatie over de juridische mogelijkheden om de openbare ruimte rookvrij te maken. Rookvrije Generatie maakte ook een een overzicht van de meest gestelde vragen over het rookvrij maken van openbare ruimtes en de bijbehorende antwoorden.

• Juridische notitie rookvrije openbare ruimtes (pdf, 817 kB)
• Q&A rookvrije openbare ruimtes (pdf, 638 kB)

Allereerst maken wij onderscheid tussen speeltuinverenigingen en gemeentelijke speelplekken. Bij speeltuinverenigingen doelen we op speeltuinen die worden beheerd door een vereniging of stichting. Deze speeltuinverenigingen kunnen verwezen worden naar www.rookvrijegeneratie.nl/speeltuin en www.nuso.nl/rookvrij. Daarnaast zijn er in de gemeente vaak veel gemeentelijke speelplekken waar er geen beheerder of toezicht is. 

Tot nu toe zien we dat gemeenten met name richten op het ontmoedigen van roken en het plaatsen van rookvrij-borden. Het handhaven van een rookverbod bij gemeentelijke speelplekken is minder gangbaar, maar wel mogelijk. Denk hierbij aan het aanpassen van de APV. 

Voorbeeld ‘informele’ invoering rookvrije speelplekken

In de regio Gooi & Vechtstreek hebben de gemeenten samen met de GGD het initiatief genomen om inwoners op te roepen een openbare speelplek in hun buurt aan te melden om rookvrij te worden. De actie was bedoeld voor openbare speelplekken in de wijk, bijvoorbeeld de zandbak met klimrek. Namens minimaal drie buurtbewoners konden inwoners een rookvrije speelplek/rookvrije speelplek(ken) aanvragen. Met rookvrij borden en/of stoeptegels werden bezoekers vervolgens verzocht de speelplek rookvrij te houden. Tijdens de Nationale Buitenspeeldag werden de eerste speelplekken rookvrij verklaard. 

Een aantal gemeenten heeft daarna een vervolgstap gezet en alle gemeentelijke speelplekken rookvrij verklaard. Zo heeft de gemeente Weesp rookvrij-bordjes opgehangen op alle 46 openbare speelplekken en hiermee de speelplekken rookvrij verklaard. 

Met deze informele weg, waarbij de gemeente rookvrij-borden en/of stoeptegels aanbrengt en hierover communiceert, kan worden bereikt dat mensen elkaar aanspreken en vragen niet te roken. Hierdoor ontstaat mogelijk een nieuwe sociale norm. Vaak blijkt dit in de praktijk goed te werken om het gewenste doel te bereiken. 

Andere voorbeelden

Verschillende gemeenten zijn actief met rookvrije gemeentelijke speelplekken. Een aantal andere voorbeelden: 

• Zie het voorbeeld van gemeente Weesp hierboven. Zij hebben eerst een actie gedaan waarbij inwoners een rookvrije speelplek konden aanvragen, waarna de gemeente deze plekken rookvrij maakte samen met de GGD. Wat later in de tijd heeft de gemeente Weesp rookvrij bordjes opgehangen op alle 46 openbare speelplekken en hiermee de speelplekken rookvrij verklaard. Lees hier meer over in het nieuwsbericht en luister naar de podcast waar de wethouder meer vertelt over de aanpak van gemeente Weesp (4:40 min).  
• Breda, Den Haag en Wijdemeren hebben ook een rookvrij-beleid waarbij alle speelplekken rookvrij zijn en de gemeenten hier borden op hebben gehangen. 

• In Hilversum is er een mooi voorbeeld hoe kinderen van de kinderraad het initiatief namen om een speelplek rookvrij te maken. Waarna dit samen met de gemeente, GGD, de buurt en andere organisaties is opgepakt.   
• In de gemeente Alphen aan den Rijn heeft de gemeenteraad besloten alle speelplekken rookvrij te maken, lees en luister hier meer over.  
• Ook de gemeente Opsterland is een mooi voorbeeld. De gemeente Opsterland heeft richtlijnen voor het speeltuinenbeleid vernieuwd. Gevolg van de nieuwe richtlijnen is dat alle nieuwe speeltuinen vanaf 2020 rookvrij zullen zijn. 
• Gemeente Helmond reikt een waarderingssubsidie uit, zie ook  https://vng.nl/artikelen/waarderingssubsidie-voor-het-rookvrij-maken-van-sportparken-en-speeltuinen-in-helmond. 
• Gemeente Utrecht heeft binnen het Beleidskader beheerde speeltuinen (pdf, 785 kB) rookvrij opgenomen waardoor de 21 beheerde speeltuinen nu rookvrij zijn. 

Maak hiervoor gebruik van de toolkit. Hierin vindt u tips, tricks en handige gespreksvoorbeelden voor de naleving op en rond een rookvrij terrein.

• Toolkit: tips, tricks voor naleving rookvrij terrein (pdf)

Gemeenten kunnen hiervoor in gesprek gaan met de organisatie die het terrein rookvrij heeft gemaakt. De organisatie kan bijvoorbeeld in een nieuwsbrief aandacht vragen om niet net buiten het terrein te roken.  Maak hiervoor gebruik van de toolkit. Hierin vindt u tips, tricks en handige gespreksvoorbeelden voor de naleving op en rond een rookvrij terrein.

• Toolkit: tips, tricks voor naleving rookvrij terrein (pdf)

Gemeenten gaan hier wisselend mee om. De meeste gemeenten kiezen ervoor om hier geen faciliteiten voor aan te bieden zoals een rooktegel. Dit geeft namelijk veel overlast. Afval trekt immers meer afval aan. Bovendien is het faciliteren van roken niet in lijn met de wens dat niet roken de norm moet worden. Gemeenten kiezen er soms voor om vaker schoon te maken op deze plekken. Dit kan op rustige of juist drukke momenten zodat mensen bewuster worden van het afval.

Ook kunnen afspraken gemaakt worden met de organisatie die het terrein rookvrij heeft gemaakt. Waar zij normaal gesproken tijd besteden aan het schoonhouden van de rookplekken, zouden zij nu de peuken kunnen opvegen.

Een aantal gemeenten plaatst juist wel meer afvalbakken op die plaatsen met een mogelijkheid om de peuk te doven en weg te werpen.

• Zie voor meer tips over peukenoverlast op straat ook de factsheet Peukenvrij van Nederland Schoon (pdf, 2,2 MB)

Gemeenten die nog geen rookvrij-beleid hebben vastgesteld, maar hier wel mee aan de slag willen, kunnen terecht op www.rookvrijegeneratie.nl/gemeenten Hier vind je onder andere een handig stappenplan dat je op weg helpt.

Deze wetgeving is voor gemeenten van belang omdat het gevolgen kan hebben voor onder meer de openbare orde, de lokale veiligheidssituatie, de handhaving en de samenwerking met horecaondernemers, onderwijsinstellingen en NS/Prorail. Met de onderstaande checklists kunt u nagaan of u de gevolgen van het verbod voor de gemeente goed in beeld heeft.

• Checklist rookvrije stations en perrons (pdf)
• Checklist: sluiting rookruimtes horeca-inrichtingen
• Checklist rookvrije schoolterreinen

Voor het antwoord op deze vraag, verwijzen wij graag door naar de website van Pharos. Dit is het landelijk expertisecentrum voor het terugdringen van gezondheidsverschillen. Je kunt hier o.a. een handreiking downloaden met adviezen en handvatten bij het realiseren van een integraal, persoonsgericht stoppen-met-rokenprogramma.

Er is ook een rapport verschenen waarin inwoners met een lage SES aan het woord komen over roken. Daarnaast vindt u hier ook een wijkaanpak voor het stoppen met roken.

Met de tabaksindustrie worden producenten, distribiteurs en importeurs van tabaksproducten bedoeld, maar ook lobbyisten en vertegenwoordigers van de tabaksindustrie. In dit document vind je algemene uitgangspunten over de wijze van omgang met de tabaksindustrie.

Al veel gemeenten zijn actief. Bekijk voor een overzicht deze kaart van Nederland.

Een aantal gemeenten is al aan de slag gegaan met rookvrij beleid. Iedere gemeente is uniek en heeft zijn eigen manier om beleid vorm te geven om tot passende maatregelen te komen. Op deze pagina vindt u een aantal voorbeelden van gemeenten die aan de slag zijn gegaan met het thema roken.

• Aanpak rookvrije gemeente Amstelveen
• Gooi en Vechtstreek als eerste regio in Nederland op weg naar een Rookvrije Generatie
• De eerste rookvrije zone in Groningen
• Rookvrij sporten in Hellendoorn & Nijmegen
• Rookvrije zone in Rotterdam
• Rookvrije bushaltes in Losser
• Rookvrije gemeentelijke speelplekken in de gemeente Weesp

De gemeente Arnhem heeft in november 2021 een motie aangenomen om rookvrije openbare ruimtes op te nemen in de omgevingsvisie. Dit betekent dat de Arnhemse openbare ruimte (op termijn) rookvrij wordt. Denk hierbij aan bushaltes, terrassen, parken en evenementen. De concrete uitwerking hiervan komt later in het Omgevingsplan en de Omgevingsprogramma’s. Raadsleden Susan van Ommen en Patrick van Iperen van D66 Arnhem (en oud-collega ondersteuningsteam Lokale Preventieakkoorden) diende de motie in. Daarmee zijn ze de eerste gemeente die een rookvrije omgeving hebben opgenomen in de Omgevingsvisie. Hoe pakten zij dit aan? In deze casusbeschrijving lichten ze dit stap voor stap toe.