Wanneer het gaat over de informatiesamenleving, dan gaat het ook over toekomstbeelden. Hoe kan onze toekomst eruit zien als digitalisering doorzet en nieuwe technologieën verder geïmplementeerd worden? Vaak zien we in de kunsten de meest aansprekende pogingen om deze vragen te beantwoorden.
Om die reden hebben wij een kleine selectie gemaakt van inspirerende boeken, films, documentaires, beeldende kunst en nieuwe media die aan het denken zetten. Uiteraard geldt daarbij: wees kritisch. Alle voorbeelden zijn slechts interpretaties van een (toekomstige) werkelijkheid, gemaakt door de kunstenaar.
Boeken
Het snoephuis (The Candy House) – Jennifer Egan (2022)
Het snoephuis opent in 2010 met de briljante Bix Bouton, wiens bedrijf Mandala zo succesvol is dat we hem net als andere tech-rocksterren bij de voornaam kennen. Bix is veertig, rusteloos en wanhopig op zoek naar een nieuw idee wanneer hij een professor van Columbia University spreekt die met het ‘externaliseren’ van geheugen bezig is. Tien jaar later heeft Bix met zij technologie ‘Greep op uw geheugen’ al velen verleid. Via een app kunnen de personages in deze roman hun geheugen uploaden naar de cloud. In dat ‘collectieve bewustzijn’ krijg je toegang tot ‘de anonieme gedachten en herinneringen van iedereen ter wereld, dood of levend, die hetzelfde heeft gedaan’. Egan weeft de verregaande gevolgen van het programma door de levens van verschillende personages, wier paden zich meermaals kruisen. In haar verhaal bestaan er ’tellers’ die menselijke verlangens opsporen en uitpluizen en ‘ontduikers’, die het collectief bewustzijn ontduiken omdat ze inzien wat de prijs is van ‘een hapje van het snoephuis’.
De meetmaatschappij. Waarom we alles meten en wat dat met ons doet – Berend van der Kolk (2021)
Niet alles wat meetbaar is, is belangrijk en niet alles wat belangrijk is, is meetbaar. Dat is in het kort de these van dit boek. Wat zijn de gevolgen van onze ‘obsessie’ met meten? Wat kunnen we beter niet meer meten en wat juist wel? In dit boek werpt Berend van der Kolk een kritische blik op de inzet van data-analyse en statistieken. Het is een aanrader voor alle professionals die de werkelijkheid in cijfers proberen te vangen en op basis van cijfers denken en handelen. Meten geeft ons de illusie van grip op de werkelijkheid, maar meten is niet neutraal of objectief en daar dienen we rekening mee te houden.
Predict and Surveil: Data, Discretion, and the Future of Policing – Sarah Brayne (2021)
De scope van strafrechtelijk toezicht, van de politie tot gevangenissen, is de afgelopen decennia snel uitgebreid. Tegelijkertijd is het gebruik van big data verspreid in verschillende werkvelden, waaronder de financiële sector, de politiek, de gezondheidszorg en marketing. Terwijl de inzet van big data door de politie onderwerp van verhit debat is, is vaak nog helemaal niet bekend hoe die inzet er precies uitziet. In dit boek biedt Sarah Brayne een uniek inzicht in deze wereld op basis van de politie van Los Angeles.
Waar big data-analyse de potentie heeft om bias (vooroordelen) te verminderen, efficiëntie te verhogen en voorspellingen accurater te maken, beargumenteert Brayne dat het gebruik ervan ook bestaande patronen van ongelijkheid reproduceert en verdiept, privacy bedreigt en burgerrechten in gevaar brengt. Dit boek daagt ons uit om datagedreven strafrechtelijk toezicht niet alleen in het licht te zien van objectiviteit, efficiëntie en publieke veiligheid.
Lees ook eens:
- The Political Philosophy of AI – An Introduction. Mark Coeckelbergh (2022)
- Design Justice: Community-Led Practices to Build the Worlds We Need (Cambridge MA: MIT Press, 2020)
- Nu is het aan ons: oproep tot echte democratie. Eva Rovers (Amsterdam: De Correspondent Uitgevers, 2022
- Ethical Machines. Reid Blackman (2022)
Films, series en documentaires
Squid game
In oktober 2021 was Squid Game in een groot deel van de wereld de meest bekeken Netflix-serie. Het succes was zo groot dat internetproviders zich beklaagden over de grote hoeveelheid digitaal verkeer die de serie veroorzaakte. In de Zuid-Koreaanse serie, worden 456 ‘spelers’ verleid om op een afgelegen locatie met zijn allen schoolpleinspelletjes te spelen. Verliezers worden, net als in de spirituele voorlopers Battle Royal en The Hunger Games, om het leven gebracht. Het is een keiharde en lugubere serie. Louter torture porn is het echter niet. Het meedoen met de dodelijke activiteiten biedt mogelijk een uitweg voor de deelnemers, die zo diep in de schulden zitten dat het echte leven nóg minder aantrekkelijk is. Dit is het maatschappijkritische fundament van Squid Game: de neerwaartse spiraal van schuldenlast, de kloof tussen arm en rijk, en de grenzen van de medemenselijkheid.
Squid Game scoort esthetisch hoge punten. Alles lijkt gemaakt te zijn om vertaald te worden naar de memecultuur van het internet. De kleurrijke gangen van het complex waarin de spelers zitten opgesloten, van de kleur-gecodeerde uniformen van de spelers en hun bewakers tot de met cadeaulinten verpakte doodskisten. Elk shot is iconisch en kan 1-op-1 vertaald worden naar een tijdlijn op social media. De bekende youtuber MrBeast maakte er zijn eigen versie van.
Bodies Bodies Bodies
Bodies Bodies Bodies is de tweede film van Halina Reijn waarin ze met verve de horror- of slasherfilm mengt met het sociale mediadrama. De film begint klassiek met een stel tieners op een afgelegen locatie die door een heftige storm niet weg kunnen. Halina Reijn tekent een portret van Gen Z (de hedendaagse twintigers) die zo vergroeid zijn met hun smartphones en alle socials die daarbij horen, dat ze zich geen raad weten als de wifi uitvalt. En dat is precies wat er gebeurt door de storm. De twintigers zijn overgeleverd aan elkaar, en dat valt niet mee.
Vooropgesteld, de twintigers zijn stuk voor stuk onuitstaanbaar. Als kijker is het moeilijk om je te bekommeren om hun lot. Dat maakt het vrij rechtlijnige verhaal, waarin de lijken zich opstapelen, bijna bevredigend. Prikkelender is de kritiek op ongeveer alle maatschappelijke thema’s van de laatste jaren en de impact van social media hierop. Subtiel zijn de reflecties zeker niet. Maar de jas waarin het gegoten wordt -een licht verteerbaar achtbaanritje- zorgt ervoor dat het nooit opdringerig wordt.
Bekijk ook eens:
- Upload (2020-heden)
- Love Death Robots (2019-heden)
- The Matrix Resurrections (2021)
- JADS Film Festival
Beeldende kunst
The Flemish Scrollers – Dries Depoorter
Met ‘The Flemish Scrollers’ laat de Vlaamse digitaal kunstenaar Dries Depoorter de keerzijde van hedendaagse technologieën zien. Bij elke livesteam-vergadering van de Vlaamse overheid op Youtube gebruikt Depoorter software die analyseert of een telefoon in beeld is. Met behulp van gezichtsherkenning identificeert hij of een politicus is afgeleid. Het stukje video wordt vervolgens op sociale media geplaatst en de politicus wordt getagd met de boodschap ‘blijf gefocust!’.
Gustav Klimt, Goud en kleurrijk – Gianfranco Ianuzzi
Nog te bewonderen tot 31 december 2022 op het Westergasterrein in Amsterdam. In het nieuwe ‘digitaal kunstcentrum’ -Fabrique des Lumières, zijn immersieve exposities te zien van klassieke, moderne en hedendaagse kunstenaars. Met behulp van geavanceerde technologie worden de kunstwerken door lichtprojecties en begeleidende muziek tot leven gebracht. De huidige expositie bestaat uit werken van de kunstenaar Gustav Klimt en zijn tijdgenoten en biedt de bezoeker een nieuw perspectief op de Weense schilderkunst van de negentiende en twintigste eeuw.
Gouden en felgekleurde portretten, landschappen en naakten worden getoond. Bezoekers ontdekken meesterwerken – zoals Klimt’s beroemde schilderij De Kus – op groot formaat en worden ondergedompeld in het keizerlijke Wenen, eind negentiende eeuw. Klimt was de belangrijkste kunstenaar van de Wiener Secession, een kunstenaarsvereniging die begin twintigste eeuw afstand wilde nemen van de traditionele opvatting van kunst. Het gebruik van de kleur goud en de decoratieve motieven stonden symbool voor deze artistieke revolutie.
De expositie is gecreëerd door Gianfranco Iannuzzi, Renato Gatto en Massimiliano Siccardi.
DALL-E
DALL·E 2 is een artificial intelligence model waarvan in juni 2022 een gesloten beta-versie is gelanceerd, dat toen al uitvoerig in het nieuws kwam. Sinds eind september is het model beschikbaar voor iedereen. Het is een toepassing van kunstmatige intelligentie die afbeeldingen genereert op basis van tekstuele input en de resultaten zijn sensationeel. Voor de eindgebruiker is het gebruik van DALL·E 2 simpel. Beschrijf wat je wilt zien en DALL·E doet het werk. Bijvoorbeeld: a city in the shape of a surveillance camera as a watercolor.
De organisatie achter DALL·E 2 is OpenAI. Deze vooraanstaande onderzoeksorganisatie lanceerde eerder het baanbrekende taalmodel GPT-3. OpenAI verkreeg al meer dan 2 miljard dollar aan financiering, onder meer van partner Microsoft. Volgens OpenAI is geavanceerde kunstmatige intelligentie een existentieel risico voor de mensheid. Dus willen ze ervoor zorgen dat toekomstige AI-algoritmes het beste voor heeft met de mensheid en deze technologie niet in de verkeerde handen komt. DALL·E 2 zal waarschijnlijk niet binnenkort de wereld overnemen, maar het is wel ontzettend indrukwekkende technologie.
Nieuwe media
De AI & Ethiek cursus
Deze cursus is een inhoudelijk vervolg op de eerste AI-Cursus. Deze module over Ethiek heeft als doel om een goed beeld te schetsen van hoe data en algoritmen worden ingezet, hoe dit zich ontwikkelt en wat de impact daarvan zou kunnen zijn op de maatschappij. Tijdens de cursus leer je wat ethisch reflecteren is en wat we moeten doen om de democratie een handje te helpen. Verschillende experts komen aan bod, waaronder José van Dijck (Professor Media en Digitale Samenleving bij de Universiteit Utrecht) over de werking van digitale platforms, Sennay Ghebreab (Wetenschappelijk Directeur van het Civil AI Lab) over ‘kunstmatige ongelijkheid’ en Jeroen van den Hoven (Professor Ethiek en Technologie bij de TU Delft) over op welke manieren de bouwers van AI-systemen wél rekening kunnen houden met de impact die zij hebben op de maatschappij.
Tech won’t save us
Silicon Valley heeft voor alles een oplossing, maar wie dienen hun ideeën eigenlijk? Elke donderdag ontvangt Paris Marx in zijn podcast een nieuwe gast en samen onderzoeken ze de technologie-industrie, opinieleiders en het wereldbeeld zij verspreiden. Ze betwisten het idee dat technologie louter onze wereld vooruit kan helpen. Ze laten zien dat het scheiden van technologie en politiek gevolgen heeft voor ons allemaal, vooral voor de meest kwetsbaren. De terugkerende vraag is dan natuurlijk: als technologie ons niet zal redden, wat dan wel?
Deze podcast gaat niet alleen over het afbreken van technologie; het presenteert ook radicale ideeën voor technologie die is ontworpen ten behoeven van menselijk welzijn. In plaats van toezicht houden, bedrijfs-overnames faciliteren of aandelenkoersen verhogen. Het uitgangspunt van deze podcast is dan ook: “een betere wereld is mogelijk, en betere technologie ook.”
Heilige huisjes S2A7: met Paul van Tongeren
In het bedrijfsleven en de samenleving komen we nog steeds veel heilige huisjes als ontastbare waarheden tegen. Waarom lukt het niet om uit de dogma’s van de heilige huisjes te treden? Directieadviseur en organisatiefilosoof Sia Ataredian bespreekt in elke aflevering van deze podcastserie een heilig huisje en zet het in een ander licht. De podcast is in zijn geheel de moeite waard, maar voor deze inspiratiepagina in het bijzonder aflevering 7 van het tweede seizoen.
In deze episode bespreekt Sia met hoogleraar wijsgerige ethiek Paul van Tongeren het belang de scheidingslijn tussen feiten/weten en interpreteren/mening. Niet toevalligerwijs is dit ook de scheidingslijn tussen wetenschap en filosofie. Paul vraagt zich af of we niet te veel aandacht schenken aan het weten en de feiten en te weinig aan de interpretatie van die feiten. Tussen neus en lippen door worden thema's als post-truth, grenzen van de wetenschap en het denken van Heidegger besproken.