‘Als we een gezamenlijk verhaal vertellen, dan creëren we een optelsom waardoor we overtuigend zijn’, zegt Dijksma. ‘Want over een onderwerp zoals bestaanszekerheid moeten we geen politiek bedrijven, maar overeenkomst vinden vanuit inwoners en de overheid.’ Inwoners, lokale bestuurders en sprekers als Godfried Engbersen en Laurentien van Oranje gaven ons dan ook op de eerste dag van de top een rijkgevuld mandje mee: welke maatregelen zijn nodig om bestaanszekerheid in Nederland te waarborgen, nu en over 10 jaar?

De mens achter de inwoner: vertrouwen terugwinnen

Het vertrouwen in de overheid, of beter gezegd het gebrek eraan, was een thema dat regelmatig terugkeerde gedurende de middag. Laurentien van Oranje benadrukte het belang om te luisteren naar de inwoner en oog te blijven houden voor de mens achter de inwoner. Vanwege het werk met haar stichting Number 5 sprak ze de afgelopen 3 jaar met mensen die getroffen zijn door de kinderopvangtoeslagaffaire. ‘Als ik naar hun verhalen luister dan snap ik niet wat ze doormaken en dat ga ik ook nooit snappen. Maar door het ongemak te accepteren ga ik juist beter luisteren.’ 

Toereikend inkomen en een voorspelbaar stelsel noodzakelijk

Dat het minimuminkomen op dit moment onvoldoende is om van te leven, mensen moeilijk hun weg in het woud van voorzieningen vinden of niet eens van het bestaan afweten, blijkt uit de verhalen van inwoners tijdens de top. De geluiden uit de zaal komen overeen met de uitkomsten uit het onderzoek van de Commissie Sociaal Minimum.

Godfried Engbersen, hoogleraar algemene sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en voorzitter van deze commissie, gaf kort uitleg over wat er in Nederland nodig is om iedereen rond te laten komen én mee te laten doen. 'Een toereikend inkomen is niet voldoende. Het stelsel rondom het sociaal minimum moet voorspelbaarder en toegankelijker worden. Er is structureel beleid nodig om zekerheid te bieden op de lange termijn. Landelijke regelingen moeten toereikend zijn voor het merendeel van de mensen.'

Als reactie op persoonlijke verhalen van inwoners in de zaal, benadrukte Peter Heijkoop (voorzitter VNG-commissie Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie (PSI) en wethouder gemeente Dordrecht): 'We moeten de zekerheid garanderen dat (meer) werken loont en dat de overheid je helpt wanneer je wilt werken. Terugvorderingen van toeslagen willen we zoveel mogelijk beperken zodat de stap naar (meer) werken zekerder wordt'.

Iedereen was het erover eens dat gemeenten en publieke dienstverleners moeten zorgen voor toegankelijke dienstverlening aan inwoners die begrijpelijk en laagdrempelig is. Het rijk kan dit op verschillende manieren faciliteren vanuit vereenvoudiging van het stelsel, gegevensuitwisseling en/of wetgeving. Dat betekent ook dat de overheid goed naar zichzelf kijkt als veroorzaker van (problematische) schulden. 'Pak de online gokindustrie aan en schaf bijvoorbeeld de wanbetalersboete in de zorgverzekering af.' 

Basisvoorzieningen (wonen, zorg, onderwijs) toegankelijk en betaalbaar

Engbersen riep op tot flankerend beleid voor de betaalbaarheid en toegankelijkheid van huisvesting, onderwijs en zorg. 'Dit kan veel problemen voorkomen.' Datzelfde kwam ook naar voren uit de verdiepende gesprekken. Tijdens de top splitsten de deelnemers zich in kleinere groepen om te praten over hun ervaringen. Elke groep bevatte een gelijk aantal inwoners, lokale bestuurders en medewerkers van maatschappelijke organisaties. 

'Uit ons gesprek bleek dat niet alleen het inkomen toereikend moet zijn, maar dat we ook iets moeten doen aan uitgaven als zorgkosten', zegt Mariëlle Vavier (wethouder Den Haag en lid VNG-commissie PSI). Sunita Biharie (wethouder Apeldoorn) vulde aan dat we ook onderwerpen als 'onderwijs en kansengelijkheid mee moeten nemen in ons verhaal over bestaanszekerheid. Want er bestaan nu eenmaal verschillen die we samen moeten brengen'. 

Woensdag 31 januari komen deze onderwerpen aan bod. Op dag 2 van de top spreken we hierover met René Héman van de artsenfederatie KNMG en Martin van Rijn van Aedes (vereniging van woningcorporaties).

Eerste stap gezet maar veel meer nodig: boodschap aan politiek

Voor de deelnemers aan dag 1 had Engbersen nog goed en slecht nieuws: ‘In alle partijprogramma’s zijn de adviezen van de commissie opgenomen. Demissionair minister Schouten heeft al een begin gemaakt door richting te geven aan het werken aan een simpeler systeem. De eerste stap is gezet. Maar er is nog zoveel meer nodig'. Die boodschap geven we af tijdens de 2e dag van de top bij de overhandiging van de verklaring aan vertegenwoordigers van de landelijke politiek.