Haagse spreadsheets zijn zelden inspirerend. Op werkbezoek daarentegen kom je soms mensen tegen met zo’n aanstekelijke bezieling dat je meteen weer weet hoe het lokaal bestuur een enorm verschil kan maken. Onlangs was ik in de gemeente Oude IJsselstreek. Burgemeester Otwin van Dijk vertelde met zijn collega’s en medewerkers hoe ze daar het sociaal domein veranderen. Met sleutelwoorden als compassie, betrokkenheid en ruimte voor individuele oplossingen. Het vertrekpunt: een inwoner staat hier nooit aan het verkeerde loket.

Het schoot me weer te binnen bij het lezen van de Atlas van Afgehaakt Nederland op een vroege zaterdagmorgen. De publicatie van Josse de Voogd en René Cuperus gaat over de ongelijkheid tussen bruisregio’s en krimpregio’s. Aan de randen van Nederland zijn verhoudingsgewijs veel mensen het vertrouwen in de overheid verloren. De bus rijdt niet meer, de bibliotheek is verdwenen en kansrijke jongeren zijn vertrokken. Oude beroepen zijn geautomatiseerd, tradities verdwenen, en wie een afslag heeft gemist in de diplomademocratie heeft nog weinig bestaanszekerheid. Op dezelfde zaterdag stond in Trouw toevallig een groot stuk van Kieskompas met een vergelijkbare strekking. Het zijn belangrijke signalen dat de overheid beter moet worden.

Den Haag is ver weg als je in Klazienaveen woont

Den Haag is ver weg als je in Klazienaveen, Bourtange of Dinxperlo woont. Herman Tjeenk Willink signaleerde eerder al dat de publieke sector te veel het bedrijf is geworden van economen en bedrijfskundigen. Het ging te lang te veel over wat de overheid niet meer zou kunnen, in plaats van wat de democratische rechtsorde wel moet doen. De minister van staat wijst stelselmatig op de sluipende uitholling van de democratie. De samenleving is gefragmenteerd, de onderlinge solidariteit naar de markt gebracht en sociale voorzieningen zijn verstatelijkt. Zingeving en onderlinge verbinding zijn vervangen door ad-hoccontacten. Je hoort er al snel niet meer bij. De kwetsbare burgers die de overheid het meest nodig hebben voorop.

De overheid moet beter worden. Niet met gedetailleerde Haagse regels en spreadsheetmanagement, maar door nabijheid en het herstel van onderlinge verbondenheid. Gemeenten zijn als geen ander thuis in de domeinen die belangrijk zijn voor inwoners: bestaanszekerheid, maatschappelijke ondersteuning en jeugdzorg. Een herijking van taken is noodzakelijk om de muren te slechten tussen instanties en regelingen. Niet in Den Haag bedenken wat helpt, maar vanuit lokale gemeenschappen, gemeenten en regio’s doordenken wat nodig is om dicht bij mensen te staan. Een gezamenlijke agenda van rijk en gemeenten met regionaal beleid voor zorg, participatie en economie.
Het antwoord op afhaken is een nabije, zichtbare overheid. Gemeenten zouden daarin een grotere rol moeten spelen.