Waarom zijn jullie gestart met pilot Wooncoach?
Marjoleine Alberse: 'Wij zijn gestart vanuit een behoefte om op een andere manier te werken. We merken dat er steeds meer mensen zijn met verward en onbegrepen gedrag. Daarnaast is er steeds meer sprake van een opstapeling van problemen bij huurders, niet alleen op het gebied van wonen maar ook sociaal, mentaal, financieel, etcetera. Dus we zochten naar een andere manier van werken om te kijken of we die mensen beter kunnen helpen. Nu kom je er vaak achter als de problematiek al erg complex is en de situatie escaleert. De laatste stap van ontruiming willen we natuurlijk voorkomen. Dus liever vroeg erbij zijn. Die inzet voorkomt voor de corporatie ook kosten voor ontruiming van de woning.'

Het idee voor de pilot ontstond bij de corporatie en de lijntjes met het sociaal domein van de gemeente waren erg kort. Van Alckmaer zocht bij de uitwerking partners waaronder de gemeente, de GGZ en de politie. Tevens hebben ze kans gezien hiervoor subsidie aan te vragen bij ZonMw. Mirjam Hartog: 'Het bleek dat dit initiatief van de corporatie voor deze pilot hartstikke goed paste bij alles wat we aan het doen waren vanuit de gemeente, zoals de aanpak op personen met verward gedrag. De gemeente heeft daarom ook gelijk de aanvraag omarmd. De gemeente zag het als kans om het vanuit de andere kant te werken (vanuit wonen) en veel preventiever in te zetten op deze doelgroep met alle kennis die een woningcorporatie al heeft over hun doelgroep.'

Wie deden er mee? 
De corporatie schreef de aanvraag en partners lazen hierop mee. De pilot werd geleid door de projectgroep bestaande uit woningcorporatie Van Alckmaer, gemeente Alkmaar en GGZ Noord-Holland Noord. Met begeleiding van De Uitvoeringsbrigade ontwikkelden ze de pilot; de visie van Derk Tetteroo sloot goed aan. Kortweg luidt die: transformeren naar samenwerking start met denkend doen in de echte wereld. Duurzame en effectieve samenwerking begint door bewoners, professionals en bestuurders te laten zien dat duurzame groei uit achterstand voor de bewoner mogelijk is. Resultaat echt voelbaar maken voor de bewoner met positief effect op de betrokken organisaties. Datagedreven en in steeds grotere cirkels resultaat boeken en zo de kritische massa bereiken om de transformatie te verduurzamen.

Ook de VNG was hierbij betrokken en dacht mee. Hartog: 'Wat we wilden, was heel duidelijk, maar hoe dit in te zetten en met welke insteek en welke instrumenten moesten we nog ontwikkelen. Daarbij hielp het dat we die externe partners hadden om met ons mee te denken om het operationeel te krijgen in zo’n korte tijd.' De Growcare methodiek van De Uitvoeringsbrigade was daarin leidend en het Growpad als techniek ondersteunend (zie casusboek Van wooncoach naar waakvlam).

Alberse: 'De integrale kijk op de bewoners en de samenwerking is door de pilot veel beter tot stand gekomen, juist door de verschillende partijen in de projectgroep. Het helpt daarbij dat je elkaar kent en elkaar weet te vinden. Dat is de basis van de samenwerking. We zijn het samen gaan doen, en hebben ook reflectie georganiseerd om te kijken hoe het gaat: in hoeverre lukt het om je eigen ‘kokerperspectief’ wat los te laten en samen breder te kijken. Denken en doen vanuit de nood en behoefte van de bewoner, in plaats van vanuit onze eigen organisatiekoker. Dat lijkt logisch maar is moeilijker dan je denkt.

Rol en impact van de wooncoach

De wooncoach legt laagdrempelig contact en bouwt het vertrouwen op bij de huurders. Vervolgens organiseert deze ook de ondersteuning in de wijk, houdt informeel contact en handelt ook zelf wanneer nodig bij signalen. Ze waren net met de pilot gestart toen het rapport van AEF uitkwam, Waakvlamfunctie nodig voor kwetsbare personen, over de inrichting van zorg en ondersteuning voor kwetsbare personen in corporatiewijken. Hierin werd dit zelfde geconstateerd: kwetsbare mensen ontvangen namelijk veel te laat de goede hulp dus er is een waakvlamfunctie in die wijken nodig.

Alberse: 'De kunst is om op soms onorthodoxe wijze aan te kloppen bij die huurders en zo binnen te komen.' Hartog waardeert de kwaliteit van de wooncoach: 'Van Alckmaer heeft de wooncoach alle ruimte gegeven om per casus zo goed mogelijk op passende wijze ondersteuning te bieden, dus geen blauwdruk maar echt maatwerk. Er moet iemand achter die voordeur komen en het moet passen bij die cliënt, van daaruit kun je verder de hulp organiseren.'

Alberse: 'Die onorthodoxe wijze ging verder dan dat wij normaal inzetten door onze woonconsulenten: de wooncoach gaat ‘dieper’ en blijft langer betrokken. Als corporatie zoeken we meestal naar een ingang bij een probleem op gebied van wonen, maar dan merk je dat in 90% van de gevallen de problematiek veel breder is dan alleen het wonen. Je merkt achteraf dat er vaak al veel signalen zijn geweest bijvoorbeeld bij de huisarts, politie of corporatie, maar daar is niet doorgepakt. Wie pakt hem dan op? Pas als de situatie explodeert, zijn we er allemaal weer bij en soms is zelfs dan nog niet bekend wie wat moet, wil en kan doen.'

Hartog: 'Omslagpunt zit in denken in het perspectief van de bewoner, en daarop de aanpak gaan organiseren. De kracht van woningcorporatie Van Alckmaer hierin is dat zij duidelijk aangaven aan de gemeente dat zij als corporatie dus casuïstiek zagen die door niemand werd opgepakt. Deze casuïstiek had meestal de insteek ‘verward gedrag’ en de corporatie wilde niet wachten op anderen om de situatie in die gevallen beheersbaar te maken. Daar waren we als gemeente heel blij mee, ook dat niet gelijk naar zorginstanties werd gekeken of verwezen: de wooncoach was er sneller bij en had een verfrissende insteek. Team Vangnet & Advies van de GGD doet heel veel als er meldingen komen, maar het team heeft het ook druk. Dus als de corporatie al eerder achter de voordeur kan komen en huurders ook langdurig laagdrempelig kan bijstaan, dan moet je die kans benutten. Wij zien het dus als aanvulling om de keten te versterken door de inzet van de corporatie als langdurige waakvlam en de vroege interventie van de wooncoach.'

Struikelblok is nog de handelingsverlegenheid bij professionals; niet je hart volgen vanwege de angst voor de regels. 'Sterk punt is juist dat je als wooncoach buiten de gebaande paden en regels gaat waar nodig en daarop stappen zet,' aldus Hartog.

Opschaling als vervolg op de pilot

De pilot is inmiddels gestopt; de wooncoach heeft in 9 maanden 24 bewoners begeleid. Als corporatie is Van Alckmaer te klein om zelfstandig een wooncoach te hebben en voldoende casuïstiek te hebben. Gezien het belang en de meerwaarde, zijn ze nu als corporatie en gemeente in gesprek over gezamenlijke doelen en financiering om een vervolg aan de pilot te geven. De corporaties in de regio willen ook meedoen maar vinden dat de gemeente over de brug moet komen.

Hartog: 'We willen nu de volgende stap maken in opschaling, dus uitbreiding. De Stuurgroep Pact Woonzorg bestaande uit bestuurders van gemeenten, corporaties en maatschappelijke organisaties in de regio heeft het voorstel inmiddels omarmd. Partijen willen graag dat gemeente de regie gaat nemen, en daar zijn we nu als gemeente mee bezig. Het past ook heel mooi in de kaders van de gemeente Alkmaar als centrumgemeente, maar we hebben daar wel hulp van een externe partij bij nodig om dit te gaan neerzetten.'

Ze kiezen er nu voor om in 1 wijk te starten met de gemeente in de regie, en van daaruit uit te breiden naar andere wijken in de stad. Gekozen is voor een wijk met veel corporatiebezit en waar al een steunend netwerk in de wijk is. In september verwachten ze hierover collegebesluit te gaan nemen.

Waarde van preventieve inzet en waakvlam

Alberse: 'Deze aanpak van de wooncoach draagt bij aan betere zorg voor mensen met verward gedrag en het verminderen van de impact van dat gedrag op de woonomgeving; maar dat heeft wel een lange adem nodig.' De wooncoach moet groeien in zijn/haar rol, samenwerking in netwerk moet op gang komen, en het contact met bewoners moet kunnen groeien. Structurele inbedding van een waakvlamfunctie kan echt helpen bij het voorkomen van escalaties.

Hartog: 'Het is een vorm van vroegsignalering én van vroeginterventie, vroeger dan we tot nu toe deden en dat helpt enorm. Uit gesprekken met de gebiedsteams in Alkmaar blijkt dat de inzet van de wooncoach met name voor de vroeginterventie van toegevoegde waarde is.' Als gemeente willen ze graag meer van dat soort wooncoaches in de wijk, niet alleen bij corporaties, maar dus in het brede leun- en steunsysteem in de wijken. Ze willen partijen als buurthuizen, verenigingen en scholen dan ook gaan benaderen om mee te werken. 

Hartog: 'Alles begint met wonen en het behoud van die woonplek is zo cruciaal.' Alberse vult aan: 'Het liefst wel met goede begeleiding, anders kunnen omwonenden er veel last van hebben.' Laagdrempelig contact en daardoor de toeleiding naar andere zorgverleners hielp daarbij volgens hen. 'Vaak zijn het mensen die vertrouwen in systemen zijn kwijtgeraakt, dus dat vertrouwen moet je proberen terug te krijgen en waar te maken.'

4 tips voor nieuwe pilots in gemeenten of door corporaties

• Leer door te doen, ga gewoon aan de slag en weersta de ‘beren op de weg’. 
• Neem de tijd; het leren samenwerken met elkaar kost tijd. 
• De kost gaat voor de baat uit maar uiteindelijk hebben we er allemaal profijt van. 
• Begin klein. Laat je resultaat op kleine schaal zien. “Elke inwoner die je in de woning kunt houden en stabiliseren is er 1.”

In de pilot in Alkmaar is de effectmeting qua kosten en baten nog niet gelukt, maar het financiële effect van de aanpak vinden Hartog en Alberse wel wenselijk om aan te tonen. Daar zit wel een spanning op: een goede wooncoach is niet gelijk ook competent om die voorkomende kosten te administreren. Dat vraagt volgens hen namelijk een 'duizendpoot' die zowel goed is in begeleiding en zorg, als administratief methodisch werken. Dus het is een uitdaging om het effect op een goede manier inzichtelijk te krijgen.  

Wel is er in Alkmaar door De Uitvoeringsbrigade actieonderzoek gedaan naar 2 specifieke casussen. Meer informatie wat de pilot in Alkmaar heeft opgeleverd en hoe dit op casusniveau impact had, is te lezen in het Casusboek Van wooncoach naar waakvlam. 

Meer informatie

Voor meer informatie over deze best practice kunt u contact opnemen met Marjoleine Alberse of Mirjam Hartog? Bent u benieuwd hoe VLOT bij deze ontwikkeling kan ondersteunen, neem dan contact op met de VLOT regioadviseur in uw regio.