Voorafgaand aan de decentralisatie van de jeugdhulp in 2015 monitorde de Transitiecommissie Stelselherziening Jeugd (TSJ) de voortgang van de transitie. Ik was voorzitter van die commissie en heb het proces in aanloop naar de decentralisaties dus van dichtbij meegemaakt. Medio 2014 concludeerde de Transitiecommissie dat de transitie wel zou lukken, maar dat er meer nodig was om de transformatie te doen slagen.

Gemeenten zouden de regie nemen om de zorg te vernieuwen en te verbeteren. Door een betere beoordeling door de wijkteams, door onderwijs en jeugdzorg beter te koppelen, door jeugdzorg, jeugdgezondheidszorg en jeugdpsychiatrie niet in afzonderlijke silo’s te laten functioneren en door in te zetten op preventie. De transitie zou gepaard moeten gaan met transformatie: een innovatieve agenda die de zorg in kwaliteit zou doen toenemen maar ook tot een betere beheersing van de kosten zou leiden.

Zes jaar na het laatste rapport van de TSJ kunnen we stellen dat die ambitie nog niet is waargemaakt. Natuurlijk is er sprake van innovatie, maar gemeenten zijn zo intensief bezig geweest met het organiseren van de nieuwe taken en het kanaliseren van de groeiende vraag naar jeugdhulp dat de belofte van de transformatie nog niet is ingelost. Er is een start gemaakt, maar er is nog veel werk te doen.

Er is een start gemaakt, maar er is nog veel werk te doen

Dit is één van de redenen dat de voorstellen van het kabinet om de Jeugdwet te wijzigen van tafel moeten. We zijn nog niet begonnen aan de innovatie van de jeugdzorg of het stelsel wordt wederom ingrijpend gewijzigd. En ook nog eens in de verkeerde richting. De voorgestelde wijziging van de Jeugdwet ontneemt gemeenten de mogelijkheid sturing te geven aan bovenlokale voorzieningen. Als gemeenten erin slagen preventiever te werken en dichter bij het gezin zorg aan te bieden, dan heeft dat gevolgen voor de specialistische jeugdhulp. De nieuwe Jeugdwet onttrekt deze voorzieningen juist aan het lokale domein.

Transformatie lukt alleen als er samenhang is in de aanpak waarin versterking van de basis en inzet op preventie onder regie van de gemeente voorwaarden zijn. Het is nodig dat lichte en veelvoorkomende problemen op lokaal niveau worden opgepakt. Het is ook nodig dat kinderen en gezinnen met complexe problemen in het leven van alledag worden geholpen.

In plaats van opnieuw te kiezen voor een stelselwijziging, kan het kabinet beter investeren in een gezamenlijke agenda van Rijk en gemeenten om de transformatie te doen slagen. Dat was het advies van de TSJ in 2014. En dat is nog altijd nodig.