Voor René Wanders, projectleider Monitor Omgevingswet VNG, en Sander Rongen, specialist financiële monitoring VNG, ligt de focus al geruime tijd juist op de periode daarná. Zal de wet functioneren zoals bedoeld? Waar zal verbetering nodig zijn? Zij werken dan ook hard aan een systematiek om de impact van de wet op de voet te kunnen volgen. Wanders: 'Met goede monitoring willen we gerichte hulp en ondersteuning mogelijk maken.'

Klaar voor de start

'Iedereen staat klaar voor de start op 1 januari 2024, maar dan begint het in feite pas', aldus Wanders. 'Dan gaan we volgens de Omgevingswet werken. Gemeenten zullen steeds meer ruimte hebben om maatwerk te leveren en steeds meer afstemmen met inwoners en andere overheden, wat volgens de wet belangrijke speerpunten zijn. Door te monitoren houden we een vinger aan de pols.'

De gegevens worden verzameld via verschillende monitoringsstructuren, namelijk de inhoudelijke monitor Omgevingswet en de Financiële Monitor Omgevingswet en Wkb (Wet kwaliteitsborging voor het bouwen). Wanders vervolgt: 'Hierbij wordt er interbestuurlijk samengewerkt door de VNG, de provincies, het rijk en de waterschappen. We houden onder andere bij hoeveel omgevingsvisies er worden gepubliceerd, hoeveel omgevingsplannen er al gereed zijn en hoeveel vergunningen er wel en niet verleend worden. Al deze gegevens komen voor een groot deel uit het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) en zijn publiekelijk beschikbaar. Denk aan de publicatie van omgevingsvisies en -plannen. De overige data willen we ophalen door middel van enquêtes en casestudies.'

Iedereen staat klaar voor de start op 1 januari 2024, maar dan begint het in feite pas

Kosten-batenplaatje

Ook wordt er straks in kaart gebracht wat de Omgevingswet gaat kosten en opleveren. Als specialist financiële monitoring houdt Rongen zich al geruime tijd bezig met de voorbereidingen. 'Gemeenten dragen zelf de kosten voor de implementatie, waar ze overigens wel financiële compensatie voor krijgen. Hier staat tegenover dat ze ook zelf de vruchten ervan mogen plukken. De terugverdientijd was geschat op 10 jaar, maar blijkt inmiddels fors langer te worden. Het is erg belangrijk om deze voorspelling aan de werkelijkheid te toetsen.'

Dit toetsen gebeurt op drie niveaus, legt Rongen uit. 'Meest hoog-over zijn de financiële kengetallen uit jaarrekeningen en dergelijke. Hiermee krijgen we een beeld van de totale lasten en baten van bijvoorbeeld vergunningverlening. Daarnaast gaan we achterhalen welke lasten en baten er veroorzaakt worden door de Omgevingswet en de Wkb. Dit vragen we uit middels gemeentelijke enquêtes. En ten slotte kijken we naar beleidsindicatoren. Met enquêtes en verdiepende interviews zoomen we in op gemaakte beleidskeuzes en de financiële gevolgen daarvan.'

Gericht bijsturen
Wanders vult aan: 'Dit alles schept een gedegen beeld van de impact van de Omgevingswet: de werking, het effect op thema’s als participatie, geluid, bodem en wonen en de financiële consequenties.'

En het blijft niet bij constateren alleen. Het monitoren is met name bedoeld om doelbewust actie te kunnen ondernemen. Wanders: 'We willen echt gerichte hulp en ondersteuning mogelijk maken. Denk hierbij ook op lange termijn aan de lobby voor extra financiële middelen, of voor inhoudelijke wetsaanpassingen voor onderdelen die in de praktijk niet goed blijken te werken. Met goede landelijke monitoring hebben we een veel sterkere lobby dan gemeenten afzonderlijk zouden hebben.'

Met goede landelijke monitoring hebben we een veel sterkere lobby dan gemeenten afzonderlijk zouden hebben

Doe mee
Hoe meer gemeenten meewerken aan het monitoren, hoe beter het beeld dat eruit naar voren komt. Beide heren doen dan ook een oproep om u aan te melden. Wanders: 'We willen zo goed mogelijk kunnen aangeven wat er goed en minder goed gaat. Zodat we best practices naar voren kunnen halen, optimaal kunnen bijsturen én ondersteunen.' Rongen vult aan: 'U krijgt als gemeente zelf ook een waardevol inzicht in de (financiële) consequenties van de Omgevingswet en Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Bovendien levert u een belangrijke bijdrage aan de onderbouwing richting het rijk voor eventuele extra financiële compensatie. Want op de juiste manier werken, volgens de wet, dat pakt nu eenmaal soms duurder uit dan verwacht. En daar moet ook ruimte voor zijn.'