De basis voor de rechtspositie van raadsleden is de Gemeentewet, het Rechtspositiebesluit decentrale politieke ambtsdragers en de gemeentelijke verordening rechtspositie raads- en commissieleden. 

Raadsvergoeding

Als raadslid ontvangt u voor uw werkzaamheden een raadsvergoeding. Deze gaat in op de dag van beëdiging. De hoogte van de vergoeding is afhankelijk van de grootte van de gemeente. Over de raadsvergoeding betaalt u loon- en inkomstenbelasting. U kunt dit door de gemeente laten inhouden als u kiest voor het fictief werknemerschap. U kunt ook kiezen voor de fiscale positie van zelfstandige. Als u kiest voor de fiscale positie als zelfstandige dan moet u zelf de betaling van de loon- en inkomstenbelasting regelen. U ontvangt voor de onkosten die u maakt als raadslid een onkostenvergoeding. Deze onkostenvergoeding mag u niet weigeren. 

De vaste onkostenvergoeding is bedoeld voor: 

• representatie
• vakliteratuur
• excursies
• bureaukosten
• Porti
• contributie
• lidmaatschappen en zakelijke giften 

Voor deze kosten mag u geen declaraties indienen. Als u kiest voor de fiscale positie van zelfstandige moet u aantonen welke onkosten u daadwerkelijk heeft gemaakt. Als dat minder is dan uw onkostenvergoeding betaalt u belasting over het verschil. 

Uitkering en raadslid

Als u een raadsvergoeding naast uw uitkering ontvangt moet u daarvan melding doen bij het UWV. In zijn algemeenheid vraagt het UVW alle wijzigingen in uw persoonlijke, werk- of inkomenssituatie aan hen door te geven. Inkomsten die u ontvangt vanuit het raadslidmaatschap kunnen namelijk van invloed zijn op (de hoogte van) uw uitkering.

Voor raadsleden die een uitkering ontvangen vanwege gehele of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid is een aparte regeling getroffen in het Rechtspositiebesluit. Het kan namelijk gebeuren dat door de hoogte van uw raadsvergoeding het arbeidsongeschiktheidspercentage door het UWV wordt verlaagd. Dit kan weer gevolgen hebben voor de hoogte van uw arbeidsongeschiktheidsuitkering. Om dit te voorkomen, kan op uw verzoek de raadsvergoeding door de gemeente worden verlaagd. Op die manier heeft het raadslidmaatschap voor u geen negatieve inkomensconsequenties.

Politiek verlof

Raadsleden hebben een wettelijk recht op onbetaald verlof van hun werk om raadsvergaderingen en - indien van toepassing - commissievergaderingen bij te wonen.  Afhankelijk van de omvang van het raadslidmaatschap en de hoofdfunctie wordt het verlof verleend voor enkele uren dan wel voor een deel van of de hele betrekkingsomvang. Dit is gebaseerd op artikel 4:1 van de Wet arbeid en zorg (WAZO). Deze wet biedt een wettelijke regeling voor onbetaald politiek verlof, waarmee werknemers in staat worden gesteld om hun taken als gemeenteraadslid uit te voeren. Belangrijke punten uit de regeling:

1. Recht op onbetaald verlof: Een werknemer heeft recht op verlof om raadsvergaderingen, commissievergaderingen of andere verplichtingen als raadslid bij te wonen.
2. Omvang van het verlof: Het verlof wordt verleend afhankelijk van de benodigde tijd voor het raadslidmaatschap. Dit kan variëren van een paar uur per week tot een groter deel van de werktijd.
3. Onbetaald karakter: Het verlof is in principe onbetaald, tenzij de werkgever en werknemer andere afspraken maken.

Daarnaast kunnen de toepasselijke CAO en eventuele onderlinge (contractuele) afspraken tussen werkgever en werknemer van invloed zijn.

Invoering Wnra en politiek verlof 

De Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) is in werking getreden per 1 januari 2020. Hierdoor kunnen werkgevers per 1 januari 2020  in de sectoren gemeenten, provincies, waterschappen, rijk en onderwijs door het vervallen van artikel 125c Ambtenarenwet en het Besluit Taakduren lidmaatschap publiekrechtelijke colleges alleen politiek verlof verlenen op grond van het Burgerlijk Wetboek. 

Politiek verlof 

In het Burgerlijk Wetboek staat in artikel 7:643 lid 1 BW opgenomen dat iemand die in loondienst werkt van zijn werkgever kan vragen dat deze hem buitengewoon onbetaald verlof verleent om vergaderingen van de gemeenteraad, commissies van de raad of van het college van burgemeester en wethouders te kunnen bijwonen. De omvang van het politiek verlof wordt afgesproken tussen werkgever en werknemer.  In de cao’s van de sectoren gemeenten, provincies, waterschappen, rijk en onderwijs kunnen aanvullende afspraken zijn opgenomen. 

Wanneer de werknemer en de werkgever geen overeenstemming bereiken over het politiek verlof kan de rechter om een beslissing worden gevraagd. De rechter maakt een belangenafweging tussen het werkgeversbelang en werknemersbelang. Het niet bereiken van overeenstemming over het politiek verlof vormt voor de werkgever echter geen ontslaggrond 

Over de situatie na het raadslidmaatschap en eventueel een terugkeergarantie kunnen afspraken worden gemaakt tussen de werknemer en zijn werkgever. Als er een terugkeergarantie wordt afgesproken dan wordt geadviseerd om de garantie schriftelijk overeen te komen. 

Nevenfuncties

Raadsleden zijn verplicht om alle functies die zij vervullen openbaar te maken. Dat betreft al het betaald en onbetaald werk ongeacht of deze wel of  niet te maken hebben met het raadslidmaatschap. Als raadslid moet u goed afwegen of andere functies verenigbaar zijn met het raadslidmaatschap. Als uw eigen belang, of dat van iemand die u goed kent, in het geding is, kunt u beter niet meedoen aan het debat en de besluitvorming. Transparantie en openheid zijn essentieel. 

Sociale zekerheid

Als raadslid valt u niet onder de sociale zekerheidswetgeving. U valt dus niet onder de Ziektewet, de WW of de WIA. Als u ziek wordt, worden uw bezoldiging en onkostenvergoeding doorbetaald. Bent u zwanger of langdurig ziek, dan kunt u wel met zwangerschaps- of ziekteverlof. U moet dit dan wel zelf aanvragen bij de burgemeester met een verklaring van uw arts of verloskundige. In deze periode kunt u tijdelijk vervangen worden. 

In de periode dat u met verlof bent, wordt uw onkostenvergoeding gehalveerd. U kunt per raadsperiode maximaal 3 keer vervangen worden. Als u een structurele fysieke beperking hebt, is het mogelijk op grond van het rechtspositiebesluit onder voorwaarden een WIA-voorziening te krijgen. De gemeente kan u een financiële tegemoetkoming verstrekken zodat u de voorziening zelf kunt aanschaffen of de gemeente kan u een voorziening verlenen. Op deze manier heeft u vergelijkbare rechten als een werknemer. 

Meer informatie 

• Dossier rechtspositie politieke ambtsdragers
  Nieuws, publicaties, toelichtingen en veelgestelde vragen, links etc.
• Modelregelingen rechtspositie college en raad
• Handboek integriteit voor politieke ambtsdragers van decentrale overheden (BZK, pdf, 1.2 MB)

• Rechtspositiebesluit decentrale politieke ambtsdragers (hoofdstuk 3 gemeenten)