In de podcast ‘Blokje Omgevingswet’ gaat Peter Melis in gesprek met professionals die te maken hebben met de Omgevingswet. In deze vierde aflevering krijgt hij van Hans Hoornstra, voorzitter van de Stichting Digitale Overheid, en Bas Kooistra, projectleider bij de Friese Aanpak, een spoedcursus AI. Wat is het, wat heb je er als gemeenteambtenaar aan en hoe kun je de geest van de Omgevingswet ermee laten leven? Met als bonus een live demonstratie van een verrassende nieuwe AI-tool.
Digitale bibliotheek versus de woordwolk
Eerst even wat definities. Want Peter Melis is ongetwijfeld niet de enige die de AI-klok weliswaar heeft horen luiden, maar nog weinig idee heeft waar de klepel hangt. Te beginnen met digitale intelligentie. “Dat is een combinatie van vaardigheden die we nodig hebben in een werk- en leefomgeving die steeds digitaler wordt,” legt Hoornstra uit. “En dit reikt verder dan digitale vaardigheden; het draait ook om wendbaarheid en de veranderende manier waarop we met ons eigen werk, elkaar én inwoners omgaan.”
Ook valt al rap in het gesprek de term generatieve AI en het verschil met zoekmachines als Google. Hoornstra heeft een heldere metafoor: “Google moet je zien als bibliothecaris in een digitale bibliotheek, die jou wijst naar bepaalde kennis. En daar verder niets mee doet.” Generatieve AI, waarvan een taalmodel als ChatGPT het bekendste voorbeeld is, werkt fundamenteel anders. “ChatGPT gooit alle informatie van het internet in een verhaspelmachine, een soort versnipperaar”, vervolgt Hoornstra. “Hierdoor blijven er kleine woordstukjes over, die geen betekenis hebben, maar waarvan wel de verbanden met andere woordstukjes worden onthouden. Zo ontstaat een woordwolk vol woordstukjes, waartussen semantische relaties bestaan, vertaald naar numerieke waarden. Zodra een gebruiker hiermee in contact komt, bijvoorbeeld door een vraag te stellen, kan ChatGPT heel nauwkeurig voorspellen welke woordstukjes elkaar opvolgen en zo een plausibel antwoord genereren dat voorheen in deze vorm nergens stond.”
Slimme hulp bij al uw juridische zaken
Qua techniek laten we het hierbij. Want wat belangrijker is, is dat deze generatieve AI de heren inspireerde tot het ontwikkelen van een (demo)bot, allereerst voor het dorpje Wietgaarden. Een tool die gemeenteambtenaren ondersteunt bij het beantwoorden van Omgevingswet-gerelateerde vragen. Kooistra: “We dachten: kunnen we niet iets met die taalmodellen in relatie tot de vragen die gesteld worden door burgers en bedrijven? Die vragen gaan vaak over wet- en regelgeving en die zijn openbaar toegankelijk. Hier konden we de bot mee voeden.”
Dit gebeurde op vier niveaus: de Omgevingswet en 4 AMvB’s, provinciale verordeningen, waterschapverordeningen en bestemmingplannen (straks Omgevingsplannen). Kooistra vervolgt: “Waar de ambtenaren eerst zelf op zoek gingen naar het antwoord en regelmatig tweedelijns-specialisten inschakelden, krijgen ze in een vraaggesprek met de bot real time en op hoog juridisch niveau antwoord, desgewenst in allerlei talen, of vereenvoudigd tot B1, dat ze alleen nog hoeven te laten checken.”
De kracht van dialoog
Voor wie nu denkt: dit lijkt erg op Google, doet de tool tekort. Hoornstra: “Google is een slimme bibliothecaris, maar heeft geen kortetermijngeheugen. Elke vraag wordt als een compleet nieuwe behandeld. Maar met deze bot kun je een dialoog aangaan. Je kunt verdiepende vragen stellen, zoals: heb je ook hieraan gedacht? En in een dialoog kom je tot kwaliteit.”
In het verlengde hiervan, ligt ook de waarde die de tool kan bieden voor werken in de geest van de Omgevingswet. Kooistra: “Bij het verlenen van vergunningen, zijn we onder de nieuwe wet van ‘nee, tenzij’ naar ‘ja, mits’ gegaan. Straks kun je de bot ook met die houding laten reageren.” Hoornstra ziet in de toekomst ook kansen als sparringpartner, als schrijfbuddy bij bijvoorbeeld omgevingsplannen. Een kwestie van de juiste input meegeven: dit is de geest waarin we willen schrijven, dit is de visie, en dit zijn de juridische regels.
Nieuwsgierigheid loont
Interessante mogelijkheden dus. Die voor sommigen onder ons misschien nog voelen als ver-van-het-bedshow. Toch roepen de heren op tot een zekere nieuwgierigheid. Hoornstra: “Als overheid zijn we allemaal bezig met informatiestromen koppelen, verrijken en ontsluiten. Dit gaat ingrijpend veranderen door AI die dit nu eenmaal veel sneller en efficiënter doet. Nee, je zult niet vervangen worden door een robot. Maar wel door iemand die daarmee kan werken.”
Dus: wees nieuwsgierig en test de tool zelf! Vanaf 1 januari 2025 volgt er een update waarbij onder meer de onderbouwing (bronnen) van het antwoord worden meegegeven.
Luister de volledige aflevering 'AI en de Omgevingswet'.