De uitvoeringskracht van gemeenten in het fysieke domein bevindt zich in een negatieve spiraal. Dat blijkt uit onderzoek van BMC in opdracht van de VNG. Ondanks een groei in aantal en complexiteit van de opgaven, zijn de budgetten lager dan 10 jaar geleden. De oplopende tekorten in het sociaal domein en de coronacrisis dreigen deze ontwikkeling te versnellen. Het doorbreken van de trend vergt een forse inspanning van rijk en gemeenten. Het begint bij inzicht in de mechanismen van haperende uitvoeringskracht en de rol die betrokkenen daarin spelen.
Aanleiding: uitvoeringskracht onder druk
Het takenpakket van gemeenten is in de afgelopen 30 jaar flink uitgebreid en dit zal doorzetten door de Omgevingswet en nieuwe taken voor gemeenten zoals de energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie en stikstofproblematiek. Gemeenten zijn niet alleen verantwoordelijk voor meer taken, er is ook sprake van groeiende complexiteit en krimpend budget. Dit was aanleiding van de VNG om BMC te vragen nader onderzoek te doen.
Uitwerking voor 3 onderwerpen
Op alle fysieke beleidsdomeinen spelen vergelijkbare mechanismen rondom uitvoeringskracht. Ook tussen de domeinen onderling is sprake van spanning: actuele vraagstukken eisen de aandacht op, ten koste van reguliere taken die evenwel onverminderd belangrijk zijn. De impact is groot, risico’s neigen onderschat te worden. In de rapportage werkt BMC dit op verzoek van de VNG nader uit voor de onderwerpen Milieu en mobiliteit, Klimaat en energie en Ruimte en wonen.
Knelpunten voor uitvoeringskracht
Op basis van het onderzoek onderscheiden we 3 clusters van samenhangende factoren die maken dat de uitvoeringskracht in het fysieke domein onder druk staan:
Cluster 1 - Mankerende hulpbronnen
- gebrek aan kennis en tekortschietende kaders (ontbrekend, complex, onbekend)
- gebrek aan ambtelijke capaciteit
- gebrek aan financiële middelen bij een in omvang en complexiteit toenemend takenpakket
Cluster 2 - Gebrek aan urgentie
- aard van problemen (onbekendheid met probleem, onzekerheid over optreden risico’s en de termijn waarop deze optreden) leidt tot niet handelen
- actuele thema’s bepalen de maatschappelijke en bestuurlijke agenda, zoals klimaatadaptatie en energietransitie
- bleek imago en lagere financiële waardering van uitvoering
Cluster 3 - Samenwerking als oplossing en probleem tegelijk
- samenwerking legt door inefficiënte organisatie een zwaar beslag op uitvoeringscapaciteit
- het lukt (onderdelen van) de overheid nog onvoldoende om als 1 overheid op te treden
- bewoners- en overheidsparticipatie leidt tot extra beslag op capaciteit (komt erbij en niet in plaats van)
Oplossingsrichtingen en rapportage
In de rapportage doet BMC aanbevelingen richting gemeenten, de VNG en Rijk. De resultaten worden meegenomen in het brede VNG-onderzoekstraject naar uitvoeringskracht. De VNG wil op basis van dit rapport tot een uitvoeringsplan komen met acties voor VNG en gemeenten.