Veel aandacht gaat uit naar het vroegtijdig en daadwerkelijk betrekken van inwoners en andere partijen bij beleidsontwikkeling en beleidsuitvoering. Dat betekent in veel gevallen dat bestuurders tijdig met inwoners in gesprek gaan over grote maatschappelijke vraagstukken, ze betrekken bij de visievorming, beleid én uitvoering. ‘Samen met inwoners’ is een vaak gebruikte term in coalitieakkoorden. Allerlei ‘nieuwe’ instrumenten worden daarbij gebruikt zoals gebiedscommissies, kernendemocratie, burgerbegrotingen, right to challenge en right to bid.

Betrekken en faciliteren

Enerzijds gaat het om meer betrekken van inwoners bij gemeentelijke beleidsbeslissingen, anderzijds geven veel gemeenten ook werk uit handen door ruim baan te geven aan bewoners- en buurtinitiatieven en wijk- en kernbudgetten beschikbaar te stellen. Het betrekken van jongeren bij de democratie komt terug in verschillende projecten zoals een jongerenparlement of jeugdplatform, een kinderraad en zelfs een kinderburgemeester.

Faciliteren van deze participatieve of maatschappelijke democratie is belangrijk. Veel inwoners zetten zich graag in voor het verbeteren van de eigen buurt, anderen richten zich op thema’s als eenzaamheid, klimaat, wonen en duurzaamheid. Meer dan ooit zien bestuurders in dat beleid vaak beter wordt als inwoners daadwerkelijk worden betrokken bij de voorbereiding daarvan en dat draagvlak onder inwoners de legitimiteit en acceptatie van beslissingen vergroot. Zeker nu is dat belangrijk: in de komende periode moeten op lokaal niveau besluiten worden genomen over ingewikkelde vraagstukken als de energietransitie en verduurzaming van de gebouwde omgeving. De steun van inwoners daarbij is onmisbaar.

Versterking van de rol van de raad

De aandacht voor de participatieve democratie is essentieel, maar kan en mag de rol van de raad niet uithollen. De representatieve en de participatieve democratie vullen elkaar wederzijds aan, het samenspel is van wezenlijk belang. Daarom moet er ook aandacht zijn voor versterking van de rol van de raad.

‘Laten we zuinig zijn op de representatieve democratie. Gooi oude schoenen niet weg voordat je nieuwe hebt.’

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Noord-Brabant

Het werk van de raad is moeilijker geworden door de uitbreiding van de intergemeentelijke samenwerking. Door de complexiteit en omvang van de opgaven waarmee gemeenten te maken hebben, groeit het aantal samenwerkingsverbanden sterk en gaat een steeds groter deel van het gemeentelijk budget naar gemeenschappelijke regelingen. Dat ‘verlengd lokaal bestuur’ wordt met name door raadsleden vaak ervaren als ‘van het lokaal bestuur losgezongen bestuur’. Veel raadsleden achten zich onvoldoende in staat hun taak als democratisch controleur op de juiste wijze te vervullen. Vanuit het perspectief van efficiency en kostenbesparing is de WGR zonder twijfel een nuttig instrument, vanuit democratisch oogpunt is er veel kritiek op de inrichting en werkwijze van de samenwerkingsverbanden.

Taakverzwaring, schaalvergroting en intergemeentelijke samenwerking – in verschillende, opgavegerichte verbanden – verhouden zich steeds moeizamer met de kaderstellende en controlerende rol van de gemeenteraad. Een belangrijke opgave voor raden is om goed te bedenken bij welke samenwerkingsverbanden de maatschappelijke belangen het grootst zijn. Met de andere deelnemende raden kan de aandacht verdeeld worden, waarbij door middel van bijvoorbeeld rapporteurs iedereen optimaal geïnformeerd beslissingen kan nemen. Zo zijn raden, zoals de Raad voor het Openbaar Bestuur (in de VNG-uitgave ‘Om over na te denken’) het formuleert, optimaal toegerust om in het ‘linkerrijtje van het openbaar bestuur’ te spelen.

We hebben hele goede samenwerkingsverbanden met gemeenten binnen en buiten onze provincie. Dat is logisch. Flevoland is een bijzondere provincie. Als jonge gemeenten zoeken we graag samenwerking met meer ervaren gemeenten. Het is belangrijk dat je als gemeente wendbaar blijft.

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Flevoland

Meer informatie

• Gerelateerde informatie over deze opgave leest u bij Bestuur
• De terugblikken van de provinciale bijeenkomsten Gemeenten 2024 vindt u bij Ontwikkeling Verenigingsstrategie Gemeenten 2024