In de 12 provinciale bijeenkomsten over Gemeenten 2024, aangevuld met bijeenkomsten met de gemeentelijke netwerken, passeerden veel onderwerpen de revue. Uit de inhoudelijke discussies destilleerden we een aantal rode draden: de verschillen, overeenkomsten en oplossingen die van belang zijn voor het functioneren van gemeenten en de rol die samenwerking hierin kan spelen.

Regionale verscheidenheid

Iedere regio is uniek, maar ook binnen regio’s is grote verscheidenheid. De opgaven, wijze van aanpak en ook de specifieke omstandigheden verschillen. Tegelijkertijd zien we overeenkomsten, zowel in inhoudelijke als randvoorwaardelijke opgaven. Gemeentebestuurders benadrukken in de bijeenkomsten de eigenheid van hun gemeenten en regio’s, hun specifieke situatie. Blauwdrukken passen niet bij die eigenheid en verscheidenheid. De bestuurders roepen het rijk én de VNG op die verschillende kleuren te respecteren en bij beleidsvorming daarvan uit te gaan.

Zij signaleren ook grote verschillen tussen en binnen regio’s. De opgaven in stedelijke agglomeraties verschillen sterk van die in de plattelandsgebieden. Die verschillen zie je ook tussen grote en kleine gemeenten en tussen krimp- en groeigebieden. Daarnaast wijzen zij op de tegenstelling die gevoeld wordt tussen (aandacht voor) de Randstad en de rest van Nederland. Gevoelens van achterstelling bij de verdeling van middelen en aandacht van het Rijk ten opzichte van ‘het Westen’ zijn in een aantal provincies duidelijk uitgesproken. Er is een duidelijke spanning voelbaar rond de opwekking van hernieuwbare energie. Omdat verstedelijkte gebieden meer energie gebruiken dan ze zelf kunnen opwekken, vrezen bestuurders en inwoners van het platteland dat zij ‘de problemen van de stad’ moeten oplossen ten koste van ruimte voor landbouw en met aantasting van landschappelijke waarden.

De regio’s willen dat hun verschillende karakteristieken worden gezien en gerespecteerd. Ze vragen ruimte voor regionale differentiatie en stellen voor om gemeenten
meer zelf te laten kiezen met wie ze samenwerken. Vaste, van bovenaf bepaalde regionale samenwerkingsverbanden zijn soms contraproductief. Per opgave kan een ander samenwerkingsverband effectief zijn. Dan kan het effectiever zijn om in een netwerk samen te werken met gelijksoortige gemeenten die verder weg liggen dan met buurgemeenten met andere kenmerken en opgaven. Gemeenten willen ruimte om daarover zelf te kunnen beslissen.

Laat elke regio zijn eigen energie opwekken. Als we op alle flatgebouwen wat windmolens plaatsen, kunnen steden hun eigen energie opwekken. Dus laten we de lasten delen.

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Friesland

We zien Zeeland als een living lab waar we op energie en duurzaamheid veel kunnen doen en bereiken, en een voorbeeld kunnen zijn voor Nederland.

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Zeeland

We kunnen helpen bij de grote opgaven waar we als land voor staan. Sterker nog, op basis van onderzoek durven wij wel te stellen: zonder platteland geen leefbaarheid. De opgave is om met elkaar en andere belanghebbenden in gesprek te gaan en te blijven om bevredigende oplossingen te vinden.

De P10 in de notitie ‘Leefbaarheidsinitiatieven op het platteland’

Gedeelde opgaven

Tegelijkertijd stippen bestuurders uit het hele land ook veel gelijksoortige opgaven aan. Overal zijn ze bezorgd over de maatschappelijke verschillen die ze in hun gemeente waarnemen. Verschillen in opleiding, verschillen tussen inwoners die ondersteuning nodig hebben en zij die dat niet hebben. En verschillen tussen mensen die zich actief inzetten voor hun buurt en de lokale politiek en inwoners die niet stemmen en zich niet vertegenwoordigd voelen in de gemeenteraad. Tevens is er aandacht nodig voor laaggeletterdheid en vergrijzing. De zorgen gaan er vooral over dat scheidslijnen tot onoverbrugbare tegenstellingen en tweedeling binnen de gemeenschap leiden.

Tegenstellingen kunnen echter ook positief uitwerken. Zo wijst het College van Rijksadviseurs er in Panorama Nederland bijvoorbeeld op dat concentratie van verstedelijking ervoor zorgt dat we onze waardevolle landschappen zo veel mogelijk openhouden. Zo behouden landelijke gebieden de ruimte om de ingrijpende transitie naar een duurzame kringlooplandbouw te maken, waarvoor alle bestaande landbouwgrond hard nodig is.

Een andere opgave die gemeenten door het hele land delen is hoe om te gaan met systeemfalen en financiële tekorten. Dat laatste speelt vooral rond de jeugdzorg, die voor vrijwel alle gemeenten een probleem is, maar gaat ook een rol spelen in de opgaven rond de energietransitie. Systeemfalen zien we bijvoorbeeld tussen de Wmo en de Participatiewet, als voorbeelden van wetten die van verschillende en elkaar tegenwerkende principes uitgaan. Ook schuldhulpverlening wordt als voorbeeld genoemd: gemeenten constateren dat het rijk als voornaamste schuldeiser optreedt en verschillende ministeries tegengesteld beleid voeren.

Ook bij bestuurlijke ondermijning kunnen we spreken van systeemfalen. Bezuinigingen in de strafrechtketen zorgen er mede voor dat bestuurders het bestuursrecht moeten inzetten waar dat niet het meest effectief is. Dit alles leidt ertoe dat gemeenten geconfronteerd worden met opgaven waarvoor ze geen instrumenten in handen hebben.

Tot slot is een grote gemene deler dat geen enkele gemeente in Nederland in zijn eentje alle taken kan uitvoeren. Regionale samenwerking is altijd nodig, ongeacht de gemeentegrootte.

Het zou fijn zijn als de VNG ons ondersteunt richting het rijk. Ga achter Groningen staan, we zitten diep in de problemen.

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Groningen

Het kan toch niet de bedoeling zijn dat de burgemeester een sheriff wordt? Onze opdracht aan de VNG luidt: maak duidelijk hoe de verhouding tussen bestuurs- en strafrecht ligt.

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Gelderland

Werken vanuit maatschappelijke opgaven

Rode draden zien we ook in de wijze waarop gemeenten maatschappelijke vraagstukken aanpakken. Werken vanuit de maatschappelijke opgave in plaats van sectoraal is zo’n rode draad. Door het vraagstuk centraal te stellen, creëren gemeenten verbinding: tussen gemeente en inwoners, tussen gemeenten onderling, tussen gemeenten en medeoverheden en tussen de verschillende beleidsterreinen.

Veel gemeenten gebruiken de Global Goals van de Verenigde Naties om maatschappelijke opgaven (en hun ambtelijke organisatie) te structureren, anderen nemen bijvoorbeeld het Interbestuurlijk Programma als uitgangspunt. Verbindingen tussen de opgaven worden zo eerder zichtbaar dan wanneer gemeenten een sectorale aanpak zouden volgen. Door de energietransitie te verbinden aan onderwijs en arbeidsmarkt of aan het werk van wijkteams, wonen aan zorg en zorg aan veiligheid, wordt op al die terreinen duidelijke winst geboekt voor inwoners. Zij worden immers ook met al deze opgaven tegelijk geconfronteerd. Om tweedeling tegen te gaan, investeren alle gemeenten in het vergroten van betrokkenheid van inwoners. Bij de voorbereiding op de Omgevingswet betrekken ze inwoners zoveel mogelijk bij beleidsvorming en uitvoering, juist ook de moeilijk bereikbare groepen. Nieuwe technologische mogelijkheden, zoals buurt-apps, zetten zij hierbij vaak in.

Luister naar de behoefte van de wijk of het dorp en activeer mensen om zelf iets te ondernemen. En betrek de jeugd. Dat is je continuïteit, je toekomst!

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Drenthe

Samenwerking

Samen Organiseren is een goed middel om vraagstukken gezamenlijk aan te pakken en oplossingen te vinden voor maatschappelijke opgaven. Vernieuwende concepten, met name rond digitale dienstverlening, worden één keer ontwikkeld om uiteindelijk bij zoveel mogelijk gemeenten in praktijk te brengen. De kwaliteit en toegankelijkheid van de dienstverlening verbetert daardoor sterk, het zorgt voor kostenbesparingen en voorkomt dat 355 gemeenten steeds opnieuw het wiel moeten uitvinden. Op de bijeenkomsten deden bestuurders een duidelijke oproep om deze werkwijze met kracht voort te zetten.

Ook op andere terreinen vinden gemeenten elkaar steeds beter. Ze zoeken verbinding en voeren de dialoog om samen tot betere oplossingen te komen. Doorontwikkeling van de kennisfunctie en het bieden van een platform voor kennisdeling worden gezien als belangrijke taken van de vereniging.

‘Over een aantal jaren doet de helft van de mensen niet meer het werk dat ze nu doet. Laten we investeren in onderwijs zodat mensen geschikt blijven voor de arbeidsmarkt. Levenslang leren is belangrijk.’

Uit de provinciale bijeenkomst Gemeenten 2024 in Zuid-Holland

Meer informatie