Deze column schrijf ik in de Duitse stad Weimar, de geboorteplaats van de republikeinse democratie in ons buurland. In het Bauhaus-Museum is een tentoonstelling over hoe kunstenaars werden vervolgd tijdens het naziregime, of juist collaboreerden met Hitlers NSDAP.
Terwijl ik door het gebouw loop, denk ik aan de recente verkiezingen in de Duitse deelstaten waar de links- en rechtsextremisten klinkende verkiezingsoverwinningen boekten. ‘Sie sind wieder da’, mompel ik in mezelf. Bij de laatste Belgische verkiezingen wonnen ook twee extremistische partijen. En net als in Nederland hapert de coalitieformatie bij onze zuiderburen. Na Italië heeft ook Nederland een ultrarechtse regering, België volgt binnenkort en Duitsland wellicht volgend jaar.
Eigenlijk zijn de termen extreemrechts en ultrarechts alleen van toepassing op de elites van de populistische partijen. Met een Duitse collega deed ik onderzoek naar de kiezers van ‘extreemrechtse’ populisten en wat bleek: de kans dat iemand op een populistische, extreemrechtse politicus stemt, neemt toe naarmate die kiezers linkse – ja linkse – economische voorkeuren hebben en die combineren met conservatieve culturele oriëntaties. 

Wees gerust: zij zullen hun kiezers linksom of rechtsom in de steek laten

Deze mensen noemen zich rechts, waarmee ze bedoelen dat ze cultureel conservatief zijn: ze willen zowel economische als culturele bescherming. Ze zijn voorstander van een sterke sociale zekerheid en van het beschermen van de zwakkeren, vooral uit hun eigen samenleving, maar tegelijkertijd zijn ze ook bezorgd over de veranderingen in de traditionele waarden en normen. Ze zien de wereld als een plek die steeds onrechtvaardiger wordt en waar ze steeds minder grip op hebben. Daarom tiert ook het samenzweringsgeloof welig in dit links-conservatieve kwadrant van het politieke spectrum.
Deze links-conservatieven voelen zich aangetrokken tot allerlei anti-establishmentretoriek en tot complotdenken, omdat die een eenvoudige verklaring bieden voor complexe problemen.  Maar samenzweringstheorieën zijn gebaseerd op halve waarheden, speculaties en ronduit leugens. Ze bieden geen oplossingen en ze dragen alleen maar bij aan de verdeeldheid in de samenleving.
Het is voor populistische politici ook bijkans onmogelijk om die combinatie van links-conservatieve voorkeuren om te zetten in een begroting en beleid. Vandaar dat Pieter Omtzigt het moeilijk heeft tijdens de begrotingsbesprekingen en de Belgische kabinetsformatie is gestruikeld op een conflict over belastingverlaging voor de rijken of meer geld in de portemonnee van de Belgische Henks en Ingrids.
Als over een dik jaar ook in uw gemeente de extreme en populistische partijen een grote verkiezingsoverwinning boeken, wees dan gerust: zij zullen hun kiezers linksom of rechtsom in de steek laten.