Het rapport ‘Koester de democratie!’ van de commissie-Marcouch concludeert dat actie nodig is om de democratie in ons land fundamenteel te versterken, de commissie doet 12 aanbevelingen. De VNG herkent de urgentie, we vragen daarbij nadrukkelijk ook aandacht voor de lokale democratie.
De adviescommissie Versterken Weerbaarheid Democratische Rechtsorde overhandigde op 2 november het rapport (pdf 2,6 MB) aan demissionair ministers Van Gennip (Sociale Zaken) en De Jonge (Binnenlandse Zaken). De commissie deed onderzoek naar de ontwikkeling van (politieke) polarisatie, radicalisering en extremisme en hoe dit effect heeft op de democratische rechtsorde. De commissie, onder vooritter Ahmed Marcouch (burgemeester van Arnhem), is op verzoek van de Tweede Kamer ingesteld door de ministers van BZK, JenV en SZW.
Voornaamste gevaren
De commissie-Marcouch noemt als voornaamste gevaren voor de democratie:
- De systematische benadeling van sommige groepen inwoners. Zij ervaren dat de democratie voor hen niet werkt en hebben te maken met een slecht aanspreekbare overheid.
- Wij-zij-denken, dat de maatschappelijke dialoog over grote en complexe vraagstukken belemmert. Politici geven daarbij niet het goede voorbeeld.
- Georganiseerde criminaliteit en bedreigingen.
De commissie formuleert 12 adviezen om onze democratie te versterken. Die adviezen bestrijken een breed gebied: van bewonersinitiatieven tot algoritmen en van politiecapaciteit tot onderwijs.
Gemeenten als eerste overheid en robuuste partner
Liesbeth Spies, voorzitter van de VNG-commissie Bestuur en Veiligheid, ging bij de presentatie van het rapport in gesprek met Pieter-Jaap Aalbersberg, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. Zij onderstreept de urgentie van het rapport en noemt het onderwerp een prioriteit voor het nieuwe kabinet.
Spies: 'Overheidsmedewerkers doen elke dag hun uiterste best om het verschil te maken voor de inwoners van Nederland. Het is goed dat het rapport uitwijst dat sommige groepen zich niettemin weggeduwd voelen in ons land, waar zo veel voorzieningen juist goed geregeld zijn of lijken. Het rapport toont aan hoe belangrijk het is dat de overheid luistert naar inwoners, hen vertrouwt, ruimte geeft en handelt vanuit hun leefwereld.'
Gemeente als knooppunt
Spies ziet een cruciale rol voor gemeenten weggelegd: 'Gemeenten kunnen als lokale democratie en eerste overheid het verschil maken. Zij hebben ogen en oren in dorpen en wijken, kennen hun inwoners en hun leefomgeving en zien hoe beleid in de praktijk uitpakt. En kunnen daarover het gesprek aangaan met hun inwoners en zo de basis voor vertrouwen vernieuwen.'
'In het rapport gaat het ook over werken vanuit de éénloketgedachte. De gemeente is de beste plaats voor dat loket of knooppunt. Het is daarom ook in dit opzicht belangrijk dat gemeenten een robuuste, democratische overheidslaag en partner van het kabinet kunnen blijven. Waarin we ook onze raadsleden koesteren. De druk op deze eerstelijns volksvertegenwoordigers is soms immens.'
Contact, preventie en grenzen stellen
Belangrijke adviezen uit het rapport zijn volgens de VNG onder meer:
- Zorg voor laagdrempelig en persoonlijk contact in buurten en wijken op alle domeinen en voorzieningen. Zo pak je ook de voedingsbodem voor ondermijnende criminaliteit aan.
- Hervorm het toeslagenstelsel naar een voorspelbaar stelsel met automatische toekenningen en ruimte om fouten te herstellen.
- Werk aan preventie, dat begint al op school met burgerschapsvorming.
- Zorg voor inpassing van technologie in de democratische rechtsorde, bijvoorbeeld waar het gaat om social media en algoritmen.
- Stel en handhaaf grenzen aan bedreigingen en polarisatie.
- Onafhankelijke lokale media zijn van groot belang voor de communicatie met inwoners en om de lokale democratie scherp te houden.
In deze eerste reactie geven we onze visie op hoofdlijnen. We kijken uit naar het vervolg op de voorstellen van de commissie en blijven daar graag nauw bij betrokken.