De VNG heeft 4 experts gevraagd in een essay en podcast hun kijk te geven op het organisatievraagstuk dat de energietransitie vormt voor gemeenten. Gemeenten worden hierbij wel steeds meer en beter ondersteund met financiële middelen en wet- en regelgeving, maar daarmee zijn ze er nog niet.
De energietransitie is ook een veranderkundig vraagstuk voor gemeenten. Er wordt veel nieuw beleid ontwikkeld, maar het vraagt ook om een andere manier van denken en werken binnen de gemeentelijke organisatie. En ook met alle externe stakeholders en de samenleving. Wat betekent dat concreet en hoe kunnen gemeenten zich klaarstomen voor hun regierol in de uitvoering van de energietransitie?
De essayisten geven hun kijk op verschillende aspecten van dit vraagstuk. Deze essays geven niet per definitie het standpunt van de VNG weer, maar zijn bedoeld om het gesprek met gemeenten en andere belanghebbenden over het organisatievraagstuk op gang te brengen. In de podcasts praten we door met de schrijvers van de essays.
De transitie binnen de transitie
Lees het essay De transitie binnen de transitie (pdf, 288 kB)
Prof. dr. Martijn van der Steen benadrukt in zijn essay dat het bij de energietransitie niet gaat om meer en beter, maar om anders. Dat zorgt voor veel botsende belangen, politieke strijd en onzekerheid. Om voldoende wendbaar te kunnen opereren in deze turbulente omgeving zullen gemeenten hun structuren, processen en procedures moeten ombouwen van een taakgerichte naar een ’vloeibare' organisatie.
Het is daarbij de kunst om de opgave centraal te stellen op de manier waarop die in de leefwereld van mensen speelt. Als er bijvoorbeeld al heel veel eigen activiteit in een wijk is rond verduurzaming, dan ligt een responsieve strategie voor de hand. Als er daarentegen juist heel veel gevestigde belangen actief zijn, dan is het wellicht juist nodig om via wetgeving tot begrenzing en beperking te komen, bijvoorbeeld door het afsluiten van binnensteden voor fossiel goederenvervoer. Soms kan samenwerken met de bestaande industrie een oplossing zijn, soms kan dat juist het probleem zijn omdat zich daarin gevestigde belangen van het oude systeem hebben verzameld. Gemeenten moeten steeds bewust kiezen hoe zij zich strategisch positioneren.
Gemeenschapslogica in de energietransitie
Lees het essay Gemeenschapslogica in de energietransitie (pdf, 266 kB)
Marije van den Berg laat zien hoe de gemeente Rotterdam in de wijk Bospolder-Tussendijken de gemeenschap centraal stelt. In Bospolder-Tussendijken grijpen ze de energietransitie aan om de gemeenschap sterker te maken. Dat betekent: betaalbare duurzame energie én kansen voor bewoners.
Van den Berg: We moeten de oplossing niet zoeken in de tweezijdige relatie tussen staat en burger. En ook niet in die tussen markt en klant. De opgaven waar we voor staan, zijn namelijk driedimensionaal: ze zijn persoonlijk, institutioneel én maatschappelijk. Maar hoe investeer je als overheid in die gemeenschappen? Door te werken vanuit ‘gemeenschapslogica’. Het spul waar gemeenschappen van gemaakt zijn (aandacht, liefde, onbaatzuchtigheid, gezelligheid en af en toe een goed conflict en zo) staat daarbij centraal.
Dit vraagt ook iets van een leider (of die nu bij de gemeente werkt of niet). Vanuit het perspectief van de buurt en de wijk zijn hun leiders die meervoudig genetwerkte mensen die van perspectief kunnen wisselen en verschillende talen spreken, Brabants, Berber én Bureaucraats, bijvoorbeeld. Daarom heeft de gemeente verschillende wijkbewoners in dienst genomen om het wijkprogramma te begeleiden.
Gezocht: praktisch ingestelde collega’s in de warmtetransitie
Lees het essay Gezocht: praktisch ingestelde collega’s in de warmtetransitie (pdf, 214 kB)
Laetitia Ouillet gaat dieper in op de wondere wereld van de energieambtenaar. Wat heeft een medewerker energietransitie in een gemeente nodig om succesvol te zijn? Ouillet is zelf niet technisch geschoold, en denkt dat dit ook zeker geen vereiste is. Zaken als draagvlak creëren, regie voeren bij het ontwerp van het net (om koppelkansen te kunnen verzilveren), programmeren/plannen van aansluitingen, aansluiten van het gemeentelijk vastgoed, faciliteren van financiering of regelen van taken op wijkniveau vereist flexibiliteit, nieuwsgierigheid en vooral een ‘handen uit de mouwen’-mentaliteit.
Dit zou onderdeel moeten zijn van alle vacatureteksten in plaats van de eeuwige zoektocht naar universitair geschoolde ingenieurs. Dit betekent niet dat medewerkers in gemeenten het wiel steeds weer opnieuw moeten uitvinden. Daarom is intensievere kennisuitwisseling tussen medewerkers cruciaal. Omwille van de tijd en de schaarste op de arbeidsmarkt, moet worden gezorgd dat de praktische kennis zo snel mogelijk wordt gedocumenteerd en beschikbaar gemaakt voor andere wijken en gemeenten.
Daarbij voldoen de huidige ondersteuningsstructuren niet, omdat ze onvoldoende aansluiten op de behoefte van medewerkers. Volgens Ouillet is er behoefte aan een vraaggestuurd marktplein en congressen waar ambtenaren vanuit het hele land te allen tijde gedurende het jaar informatie kunnen halen en brengen. Waar een schat aan informatie, rijp en groen, op een praktische manier wordt uitgewisseld, vragen kunnen worden gesteld en ouderwetse flipover lijstjes van do’s en don’ts kunnen worden opgesteld.
Ontwikkel een waardepropositie voor werving energie-experts
Lees het essay Ontwikkel een waardepropositie voor werving energie-experts (pdf, 230 kB)
Prof. dr. Peter Verhoef gaat in op de vraag hoe gemeenten zich succesvol kunnen positioneren op de arbeidsmarkt. Daarbij legt hij de vinger op de zere plek als het gaat om ‘het imagoprobleem’ van gemeenteambtenaren: het beroep van ambtenaar roept negatieve associaties bij veel Nederlanders. Denk aan woorden als, inflexibel en saai. Dit geldt mogelijk nog wel meer voor de gemeenteambtenaar dan de rijksambtenaar. 'Als je mij zou vragen naar het profiel van de gemeenteambtenaar, dan denk ik in ieder geval niet aan zaken als innovatief, boeiend, klantgericht en waardevol.'
Terwijl gemeenten juist een ‘unieke waardepropositie’ hebben: een gemeenteambtenaar kan direct invloed uitoefenen op de energietransitie en impact creëren voor de maatschappij. Gemeenten zouden volgens Verhoef moeten samenwerken om die waardepropositie veel beter voor het voetlicht te brengen. Hiervoor zal een uitgekiende geïntegreerde communicatie moeten worden ingezet, met vooral focus op public relations en sociale mediakanalen, zoals LinkedIn. Zo’n campagne zorgt ervoor dat gemeenten veel beter gepositioneerd zijn om talent aan te trekken.
Specifiek voor de energietransitie zou je dit talent kunnen laten samenwerken als aparte ‘cel’, op afstand van de rest van de organisatie: medewerkers krijgen veel autonomie om de complexe problemen van de energietransitie op te lossen in teamverband, daarbij gebruik makend van een interdisciplinaire benadering, waarbij kennis van techniek, werking van de samenleving, economie en management, bij elkaar komen. Op die manier trek je niet alleen talent aan, maar houd je die ook vast.
Podcasts
Podcast 1
We praten door met Laetitia Ouillet en Marije van den Berg over hoe de energietransitie maatschappelijke meerwaarde kan bieden door de gemeenschap centraal te zetten. Ook de wondere wereld van de energieambtenaar komt aan de orde en dat vooral humor, creativiteit en doorzettingsvermogen belangrijk zijn om deze transitie uit te voeren.
Podcast 2
Wat vraagt deze transitie van de gemeentelijke organisatie? En hoe kunnen gemeenten zich succesvol positioneren op de arbeidsmarkt? Martijn van der Steen stelt dat de gemeente zelf ook in transitie moet. Het gaat niet om meer en beter, maar om anders en handelen volgens een nieuwe wereld. Het nieuwe opbouwen lukt alleen als het bestaande wordt afgebouwd.
En Peter Verhoef spreekt over wat gemeenten kunnen doen om in deze krappe arbeidsmarkt energie-experts te werven. Als ze aantrekkelijk willen zijn, moeten ze een unieke waardepropositie ontwikkelen om het werk bij de gemeente interessant en relevant in de markt te zetten.