De VNG heeft de impact van de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) voor gemeenten onderzocht. De invoering van de Wkb is een stelselwijziging tegen de achtergrond van de stelselwijziging die de Omgevingswet met zich meebrengt. In de analyse is gekeken naar de gevolgen van de Wkb voor bouwwerken in gevolgklasse 0 (vergunningsvrij bouwen) en 1. Dit zijn bouwwerken in de laagste risicoklassen.
Actualisatie: sinds deze impactanalyse in 2020 is meer zicht gekomen op de financiële consequenties voor gemeenten. Enig zicht hierop geeft het uitgevoerde Artikel-2 onderzoek.
De impactanalyse helpt gemeenten zich optimaal voor te bereiden op de inwerkingtreding van de Wkb en bevat daarnaast aanbevelingen voor de wetgever. Over deze aanbevelingen is de VNG in gesprek met het ministerie van BZK. In dit artikel concentreren we ons op de impactanalyse als hulpmiddel voor gemeenten.
Stappenplan implementatie bij gemeenten
- Kennisnemen van de wet- en regelgeving
Allereerst zal de gemeente kennis moeten nemen van de wet- en regelgeving. Om dit snel te kunnen doen, kunnen projectleiders/kwartiermakers kennisnemen van het wetgevingsdossier, het bestuursakkoord en deze impactanalyse. De impactanalyse geeft ook weer waar de wetgeving nog verduidelijking behoeft.
- Berekenen impact voor gemeente (personeel en financiën) aan de hand van impactanalyse Vereniging Bouw en Woningtoezicht Nederland (VBWTN)
Om te bepalen welke taken er wegvallen en welke erbij komen en welke personele en financiële gevolgen dat heeft, kan gebruik worden gemaakt van de impactanalyse van VBWTN.
- Aanpassen handhavingsbeleidsplan en handhavingsuitvoeringsprogramma
Het ligt volgens de onderzoekers voor de hand dat gemeenten in het Wkb-stelsel op inhoud strategische keuzen verwerken in het handhavingsbeleidsplan en -uitvoeringsprogramma. Tenminste zullen gemeenten ervoor moeten zorgen dat hun handhavingsbeleid niet strijdig is met de Wkb.
- Aanpassen van werkprocessen en bijbehorende werkinstructies
Door het Wkb-stelsel verandert de rol van de gemeente, worden verschillende nieuwe meldingen geïntroduceerd, krijgt de gemeente er nieuwe taken bij en veranderen bestaande taken. Hierdoor moeten werkprocessen en -instructies worden aangepast.
- Implementeren van ICT/software
De afhandeling en registratie van meldingen moet verwerkt worden in de ICT-systemen. Softwareleveranciers moeten de applicaties aanpassen, de gemeente zal deze vervolgens implementeren. De impactanalyse spoort gemeenten aan al voorafgaand aan de inwerkingtreding het doen van meldingen in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO-LV) te testen en de samenhang tussen de meldingen, de informatieplichten en de omgevingsplanactiviteit te bewaken. Lees voor meer informatie hoofdstuk 3 van het rapport.
- Aanpassen legesverordening
Voor het afhandelen van meldingen mogen geen leges in rekening worden gebracht. Als gevolg van de Wkb zal de gemeente de legesverordening moeten aanpassen.
- Opleiden en instrueren medewerkers
Het bevoegd gezag krijgt onder de Wkb een meer procesmatige rol en de scheiding tussen toetsing en toezicht komt te vervallen. De direct betrokken medewerkers zullen opgeleid en geïnstrueerd moeten worden om deze nieuwe rol te vervullen.
- Intern en extern communiceren
Zowel intern als extern zullen betrokkenen geïnformeerd moeten worden over de veranderingen die de Wkb met zich meebrengt en wat dit voor hen betekent.
- Continu verbeteren tijdens (en na) de implementatiefase
De nieuwe rol van de gemeente onder de Wkb is een proces waarin gemeenten moeten groeien. Dit vergt dat er op gezette tijden wordt teruggekeken en zo nodig wordt bijgesteld. Daarmee kan al voor de inwerkingtreding van de wet begonnen worden bij de proefprojecten. Na de inwerkingtreding loopt dit proces door in een continu kwaliteitsproces.
Gemeenten kunnen deze 9 stappen gebruiken als een stappenplan voor de implementatie van de Wkb. De VNG zal gemeenten hierin faciliteren en ondersteunen.
Proefprojecten, belangrijk voor vertrouwen en ervaring op te doen
Een meerderheid van de gemeenten (59%) geeft aan te willen deelnemen aan één of meerdere proefprojecten. Deze zijn van belang om vertrouwen te krijgen dat het stelsel goed gaat werken en om er ervaring mee op te doen. Volgens 11 procent van de respondenten wil hun gemeente niet deelnemen aan de proefprojecten; redenen hiervoor hangen vooral samen met capaciteitsproblemen. De impactanalyse onderschrijft het belang om al voor de inwerkingtreding ervaring op te doen met de Wkb en vertrouwd te raken met hel nieuwe stelsel en roept gemeenten daartoe op. De VNG ondersteunt gemeenten hierbij.
Complementaire rollen voor bevoegd gezag en kwaliteitsborger
De onderzoekers stellen vast dat het publieke toezicht en het toezicht van private kwaliteitsborger in het nieuwe stelsel zoveel mogelijk complementair aan elkaar moeten zijn. Als de gemeente standaard het werk van de kwaliteitsborger gaat overdoen, leidt dit tot dubbele kosten voor de maatschappij.
Twee scenario’s, twee benaderingen
In de analyse worden 2 scenario’s uitgewerkt: een scenario waarbij de werking van de Wkb en de uitvoering vlekkeloos verloopt, zoals de wetgever heeft bedoeld. Dit is het optimale scenario. In het suboptimale scenario werkt de Wkb in de praktijk anders dan bedoeld en kan of moet de gemeente handelen. Gemeenten hebben binnen het Wkb-stelsel een zekere mate van beleids- en uitvoeringsvrijheid over hoe ze het toezicht en de handhaving kunnen inrichten. De keuze hoe met deze beleids- en uitvoeringsvrijheid wordt omgaan is van invloed op de mate van impact van de Wkb.
De onderzoekers onderscheiden bij toezicht en handhaving een procesbenadering en een inhoudsbenadering. In de procesbenadering staat de verantwoordelijkheid van de private partijen centraal en zal de gemeente strak handhaven op de correctheid van de meldingen en deze actief verwerpen binnen de daartoe gestelde termijn als deze onvolledig zijn: Als er geen juridisch correcte melding gedaan is, is de start van de bouw dan wel ingebruikname van het bouwwerk volgens de wetgeving verboden. Zo dwingt de gemeente partijen om zelf met oplossingen te komen en verantwoordelijkheid te dragen en te voldoen aan de wetgeving.
Bij de inhoudelijke benadering is de opstelling van de gemeente meer afhankelijk van de specifieke situatie. De gemeente zal in deze benadering zeer goed op de hoogte moeten zijn van de dossiers en van de specifieke strijdigheid met het BBL, dus van de reden waarom een verklaring door de kwaliteitsborger niet afgegeven kan worden. Daarmee is deze benadering meer tijdrovend, terwijl voor deze werkzaamheden in het wetsvoorstel geen financiële dekking is voorzien. De onderzoekers bevelen gemeenten aan op basis van deze benaderingen een nieuw handhavingsbeleid en uitvoeringsprogramma op te stellen.
Financiële consequenties
In het nieuwe stelsel vallen de werkzaamheden voor de vergunningaanvraag weg en daarmee ook de kosten. Gemeenten kunnen hiervoor ook geen leges meer heffen. Door de Wkb komen er wel enkele taken bij. De financiële consequenties voor gemeenten bij de implementatie van de Wkb zijn echter moeilijk in te schatten en kunnen voor elke gemeente, afhankelijk van de lokale situatie en de keuze van benadering (inhoud-, proces- of een mengvorm) erg verschillend zijn.
Verder hangen de financiële consequenties sterk af van de mate waarin het suboptimale scenario voorkomt. Ook dit is moeilijk in te schatten. Net als eerdere onderzoeken laat ook deze impactanalyse een grote bandbreedte in de kosten zien. Door het uitvoeren van proefprojecten kan een gemeente hier meer inzicht in krijgen.
Vragen
Bij de VNG, gemeenten en partners leven nog verschillende vragen en zorgen over de werking van het Wkb-stelsel. In de impactanalyse zijn deze vragen nader uitgewerkt en verschillende gewenste vervolgacties opgenomen. In de samenvatting wordt ook ingegaan op deze zaken. De VNG en het ministerie van BZK zijn hierover doorlopend in gesprek.