De gemeenteraad gaf voor de jaren 2021 tot en met 2024 de opdracht om € 1,7 miljoen te bezuinigen, op een budget van ruim 34 miljoen euro. Koppel dat aan de arbeidsmarkt die in de hele sector onder druk staat, en het was duidelijk dat er ook in Moerdijk echt iets moest gebeuren. “We hebben de raad gevraagd deze financiële taakstelling via de inhoudelijke weg te mogen benaderen”, vertelt José Hiel, domeinregisseur Mens en Maatschappij. “Zomaar snijden op onderdelen vonden we onverantwoord en ongefundeerd. We hadden al langer de wens het hele domein in samenhang onder de loep te nemen. We doen in het sociaal domein zo ontzettend veel. Op zoveel terreinen, voor talloze categorieën inwoners met zoveel onderlinge afhankelijkheden. Maar waar zijn we als gemeente nou eigenlijk van? Wat zijn onze wettelijke taken en onze eigen beleidskeuzes? En hoe verhouden die zich tot de problematiek in Moerdijk? Pas als we dat echt duidelijk hadden konden we aan de knoppen gaan draaien en de juiste keuzes maken”.

“Zelf pionieren en puzzelen”

“Vraag was daarna natuurlijk hoe we dat moesten gaan aanpakken”, vult wethouder Pauline Joosten aan. “We hadden een extern bureau kunnen inhuren, maar dat kost ook weer veel geld. Plus: dat wat we inhuren gaat ook weer weg, vaak met veel kennis. Nu hebben en houden we die in huis én we gaan er samen mee aan de slag. Het wordt en is echt iets van onszelf. We zijn dus gewoon zelf gaan pionieren en puzzelen.”

De Scan Mens en Maatschappij

Dat pionieren en puzzelen werd wat Moerdijk de Scan Mens en Maatschappij noemt. Die bestaat uit drie delen.

Deel I is feitelijk een uitgebreide verzameling data:
- hoe ‘scoort’ Moerdijk op allerlei zorg- en maatschappij gerelateerde onderwerpen, vergeleken met o.a. andere gemeenten. Om te weten waar de problematiek ligt;
- alle wettelijke taken zijn op een rij gezet en nader gedefinieerd (meer dan 28 wetten en bijna 300 taken!);
- er is (literatuur)onderzoek gedaan naar wat preventie precies oplevert.

Na die dataverzameling met de eerste inzichten zijn 9 uitgangspunten geformuleerd, als leidraad voor Scan deel II en III. Aan de hand daarvan volgden voorstellen voor maatregelen . 1. Eigen kracht en Eigen verantwoordelijkheid 2. Reablement 3. Normeren, 4. Normaliseren. 5. Investeren in preventie. 6. Investeren in gezamenlijke visievorming met de partnerorganisaties. 7. Verdieping op de cijfers. 8. Eén gezin, 1 plan, 1 regisseur. 9. Minder administratieve lasten

José Hiel: “Voor deel II zochten we naar een ordening. Die was eigenlijk nauwelijks te vinden. We wilden een duidelijke indeling in taken, activiteiten en onze ruim 300 samenwerkingspartners. En ook nog eens in samenhang met elkaar. Uiteindelijk hebben we al onze vormen van ondersteuning in het sociaal domein breed geordend naar tien leefgebieden: 1. Opvoeden en opgroeien. 2. Onderwijs. 3. Fysieke en mentale gezondheid. 4. Werk. 5.Mobiliteit. 6. Financiën. 7. Algemeen dagelijks leven. 8. Wonen. 9. Sociale participatie. 10. Veiligheid. Per leefgebied hebben we in beeld welke vormen van ondersteuning we bieden, met welke partners en hoe de onderlinge samenhang is. Maar ook: welke inzichten doen we op en welke kansen zien we? Naast de leefgebieden nemen we een aantal relevante thema’s onder de loep, zoals ‘Verwijzers en Opdrachtgeverschap’ en ‘Wegwijs in het sociaal domein’.”

Inzichten vertalen in concrete keuzes

“Daarna zijn we gaan kijken hoe we al die inzichten en uitgangspunten konden vertalen in concrete keuzes”, legt wethouder Bennie Blom uit. “Wat betekent bijvoorbeeld normaliseren voor jeugdhulp of preventie van financiële problemen? Waar is meer inzet nodig en waar kan het misschien wat minder? Wanneer vinden we dat we onze taken goed uitvoeren en wat voor sociale gemeente willen we zijn?”

“Toen wisten we: ‘dit gaat lukken"

Keuzes voor bezuinigingen maakt Moerdijk gefaseerd. Afgelopen jaar werden zes van de tien pijlers van het sociaal domein tegen het licht gehouden, komende periode volgen de resterende vier. Maar pionieren betekent ook dat succes niet gegarandeerd is en de weg ernaar toe mogelijk hobbelig. Met name het eerste jaar, toen het eerste deel van het te bezuinigen bedrag moest worden bepaald, was niet makkelijk. José Hiel: “De taakstelling was best hoog. We waren nog volop bezig om de diepte in te gaan, overzicht te krijgen. En dan moet je al bepalen met welke maatregelen je het eerste deel van de bezuiniging gaat realiseren. Maar op een gegeven moment was er het overzicht, hadden we de benodigde ordening. Toen wisten we: ‘dit gaat lukken’.”

“Van alle medewerkers in het sociaal domein”

Het mooie van de Moerdijkse Scan Mens en Maatschappij is dat het iets is van alle medewerkers in het sociaal domein. Geen project dus van alleen verantwoordelijke wethouders en leidinggevenden. José Hiel: “Iedereen is betrokken bij het maken van de overzichten en het verzamelen van inzichten en kansen. We hebben bijvoorbeeld elke maand werksessies georganiseerd om samen met alle collega’s de benodigde info op te halen. Ja, dat was voor sommige collega’s die het toch al druk hebben best een groot project dat er ook nog eens bij kwam. En begrijpelijk dus dat niet iedereen daar altijd even blij mee was. Maar iedereen wilde ook die stap maken naar in samenhang werken en ook dat inzicht en overzicht. En iedereen beseft dat we als sociaal domein ook straks gezond moeten zijn en blijven. En dat gaat alle collega’s aan, niet alleen de beleidsmakers.

Inzichten en kansen

Met resultaat. Inmiddels is het grootste deel van het te bezuinigen bedrag gerealiseerd. Een deel van de genomen maatregelen levert zelfs meer besparingen op dan verwacht. Maar de Scan Mens en Maatschappij levert ook veel inzichten en kansen op, waar Moerdijk ook op de langere termijn echt wat aan heeft. Bennie Blom: “Veel wetten en taken hebben raakvlakken, bijvoorbeeld onderwijs, jeugd en zorg. Dat betekent dat we sommige doelstellingen kunnen combineren en zo op bepaalde plekken effectiever onze mensen en middelen kunnen inzetten. Maar ook takenpakketten van sommige medewerkers logischer indelen bijvoorbeeld.”

Mooie voorbeelden

Pauline Joosten: “We hebben tot nu toe met name bij de Wmo mooie winsten geboekt, door lichtere producten voor begeleiding en huishoudelijke ondersteuning in te voeren, samen met de regiogemeenten. Maar ook door een indicatieloze dagbesteding en reablement in te voeren. Daarnaast zien we bij Jeugd de beweging naar lichtere zorg en konden we het leerlingenvervoer een tikje strakker normeren. Daar waren we redelijk riant. En zo zijn er nog veel meer mooie voorbeelden.”

“Geen wetenschappelijke methode”

“Nee, het is geen wetenschappelijke methode”, verduidelijkt José Hiel. “Noem het ons kompas; het kompas van ons sociaal domein. En het is echt van alle collega’s die daarin werken. Dit kun je ook alleen maar met elkaar doen. Dat zijn hele mooie woorden die vaak gebruikt worden, maar we voelen het ook echt zo. Toen we een paar jaar geleden met deze exercitie begonnen werkten we tijdens werksessies op de verschillende afdelingen met grote flappen papier. Daarop kon iedereen aangeven ‘Wat doe je?’, ‘Wie en wat heb je nodig? Dat werd een ratjetoe van jewelste. Maar nu hebben we inzicht. We zien precies waar we dingen laten liggen. Waar we wel en waar niet moeten inzetten. En dan kun je de goede dingen doen.”

“Gaat gewoon goedkomen”

Pauline Joosten: “Waar dit eindigt? De komende tijd gaan we de kansen benoemen en verzilveren in de resterende vier pijlers van het sociaal domein. En dat gaat gewoon goedkomen, dat zie je aan de mindset van de collega’s op de werkvoer. Automatisch vraagt iedereen zich nu steeds af: ‘hoe vlieg ik dit aan en hoe krijg ik dit voor elkaar?’ Of: ‘ik doe mee aan project X, is dat wel een wettelijke taak?’ ‘Moeten we ook hier niet normeren en normaliseren’. Dat is echt heel mooi.”