Esther van Oosten (op de foto links) ziet het rapport als een spiegel van wat zij en haar team dagelijks tegenkomen in de rechtmatigheidsonderzoeken die ze uitvoeren. Als Coördinator Rechtmatigheid Wmo en Jeugdwet organiseert zij in de gemeente Rotterdam de inzet van 8 toezichthouders Rechtmatigheid en 2 administratief medewerkers, die zich momenteel vooral richten op pgb-fraude binnen de Wmo. Esmee Heijstek (op de foto rechts), betrokken als Senior beleidsadviseur pgb, is het met haar collega eens. ‘Bovendien is het goed dat het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de VNG’, zegt ze. ‘Daarmee is het resultaat een weergave van een gedeelde blik waaruit alle gemeenten kunnen putten.’

Ontoereikende zorg en andere tactieken

Het rapport onderscheidt 10 categorieën fraudetactieken. Esther ziet dat zorgaanbieders zich in de praktijk vrijwel altijd van meer dan een van deze tactieken bedienen. ‘We hadden hier bijvoorbeeld een casus van een aanbieder met een groot aantal cliënten op basis van een pgb met een vast maandloon. Kijk je naar ontoereikende zorg, dan zagen we onder meer fraude met resultaatgebieden, zoals het bieden van huishoudelijke hulp in plaats van dagbesteding. Ook klopten de openingstijden van de aanbieder in relatie tot de geïndiceerde zorg niet. Daarnaast kregen veel cliënten zorg van een familielid tegen het formele tarief van de aanbieder en werd er veel minder zorg geleverd dan was overeengekomen.’

In dit onderzoek kwamen de toezichthouders ook andere ‘tactieken’ tegen: ontbrekende administratie, vervalste handtekeningen, een zorgverlener met een afgewezen VOG vanwege een geweldsdelict. Esther: ‘En dan trad de aanbieder ook nog eens op als vertegenwoordiger van veel cliënten en beschikte ze in enkele gevallen over de DigiD en bankgegevens. Het ging hier om cliënten die de taal niet machtig zijn én geen idee hadden dat er iets niet in de haak was.’ Esmee vertelt dat er duidelijk sprake was een ongewenste afhankelijkheidsrelatie. ‘Maar ja, veel cliënten zagen de zorgaanbieder als een soort buddy die af en toe langskwam voor een praatje en wat zaken regelde. Van Wmo-zorg was geen of onvoldoende sprake, maar zelf waren de cliënten heel tevreden. Dat maakte het onderzoek en vooral de acceptatie van de genomen maatregelen door de gemeente lastiger.’

Brede preventie

Het traject met bovenstaande aanbieder is nog niet afgerond. Momenteel spreekt de gemeente met de aanbieder over terugbetaling van ten onrechte ontvangen bedragen. Komen gemeente en aanbieder er niet minnelijk uit, dan overweegt Rotterdam een civielrechtelijke procedure tot terugvordering. De gemeente laat hiermee zien dat onrechtmatigheden serieus worden aangepakt. Naast de preventieve werking die uitgaat van deze repressieve aanpak, is er in de Maasstad ook veel aandacht voor het dichthouden van de poort.

Esther vertelt dat de gemeente in onderzoeken veel cliënten tegenkwam die niet pgb-vaardig waren. ‘Een erfenis uit het verleden’, zegt ze. ‘Inmiddels heeft onze frontoffice veel betere instrumenten om de pgb-vaardigheid vast te stellen en hebben de medewerkers ook veel meer gronden om pgb-aanvragen af te wijzen. Dan kun je denken aan cliënten met problematische schulden of een psychische aandoening.’ Esmee vult aan dat de cliënt en de vertegenwoordiger een pgb-plan moeten invullen. ‘Zijn de kwaliteit van dit plan en de pgb-vaardigheid onvoldoende, dan kan dat leiden tot een afwijzing.’

Het checken van de cliënt en de vertegenwoordiger is belangrijk, maar niet voldoende. Vaak zijn het toch de aanbieders die frauderen. Daarom is de gemeente in 2018 gestart met de pgb-kwaliteitstoets. Hiermee toetst zij pgb-aanbieders administratief op de minimale kwaliteitseisen. Esmee: ‘Met deze preventieve toets op zorgaanbieders maken we inzichtelijk met wie we te maken hebben. We kijken naar facetten als aanbod, KvK-nummer en belastingzaken. Maar we laten ze ook een bestuurlijke verklaring overleggen, waarin ze onder meer verklaren niet eerder verdacht of veroordeeld te zijn geweest in verband met zorgfraude (uitvraagformulier voor download beschikbaar op besloten VNG-forum voor toezichthouders). Naast het bepalen van de geschiktheid, geeft dit de toezichthouders handvatten bij een eventueel onderzoek.’ Esmee ziet helaas wel aanbieders die na uitsluiting van het leveren van ondersteuning al snel weer actief zijn onder een andere naam. Een herkenbare frustratie voor veel gemeenten!

De rol van het frontoffice bij het voorkomen en stoppen van onrechtmatigheden kan niet genoeg worden benadrukt. Esther: ‘We zien dat het helpt als onze frontofficemedewerkers de ondersteuning regelmatig evalueren met cliënten. Zo kunnen we de kwaliteit in het vizier houden.’ Esmee: ‘Ook hebben we in het beleid opgenomen dat elke nieuwe pgb-beschikking na een half jaar geëvalueerd wordt. Op die manier kunnen onze frontofficemedewerkers er kort op zitten.’

Basis op orde en door

Esmee onderstreept dat ze in Rotterdam veel aandacht blijven besteden aan het aanscherpen van beleid. ‘Momenteel zijn we bezig om veel beter te omschrijven waar ondersteuning aan moet voldoen. Bijvoorbeeld wat we precies onder dagbesteding verstaan. Doe je dit niet, dan kom je later – in een onderzoek of bijvoorbeeld bij een civielrechtelijke procedure – van een koude kermis thuis. Uiteindelijk willen we die onderzoeken zoveel mogelijk voorkomen door onze eisen transparanter te maken. Aanbieders en cliënten kennen onze officiële documenten niet altijd voldoende. We willen ze dus via andere kanalen, zoals de website of een folder, van die eisen op de hoogte stellen.’

Verder zijn ze in Rotterdam doordrongen van het belang van interne samenwerking. Toezicht, beleid, contractmanagement, juristen, stafadviseurs, kwaliteitsmedewerkers, front- en backoffice. Esther: ‘We moeten echt zorgen dat de partijen in de interne keten rond kwaliteit en rechtmatigheid structureel op elkaar aansluiten. Dat vereist blijvende aandacht van iedereen die erbij betrokken is.’

Voor de toekomst staan ook al nieuwe plannen op stapel. Esther noemt onder meer openbaarmaking van (samenvattingen van) rechtmatigheidsonderzoeken en het verder vormgeven van het terugvorderingsproces.

Ze besluit met een warm pleidooi voor meer risico- en datagestuurd werken. ‘Zo zouden we alle aanbieders met een hoge winstmarge eens kritisch kunnen bekijken. Maar het kan ons ook inzicht geven in constructies waar allerlei zaken – zoals stichtingen, verschillende aanbieders, vastgoed, familieleden – met elkaar zijn verbonden en verweven. En als gemeente moeten we veel beter inzoomen op mutaties die bij de SVB worden uitgevoerd. Denk aan wijzigingen van vertegenwoordiging en omzettingen naar maandloon. Voor alles geldt dat we lef moeten tonen. Niet schromen, maar doen. Laten zien dat we fraude hier in Rotterdam niet accepteren!’

Meer informatie

Op onze site vindt u meer informatie over het rapport Een wereld te winnen. Voor het inrichten en uitvoeren van preventie, toezicht en handhaving in uw eigen gemeente, kunt u gebruikmaken van de nieuwe Routekaart Toezicht, Handhaving en Naleving | Wmo 2015 en Jeugdwet. Wilt u vrijblijvend sparren of heeft u behoefte aan face-to-face-ondersteuning? Neem dan contact op met onze adviseur in uw regio.