In oktober 2020 organiseerde de VNG een internationale brainstormsessie over deze 2 onderwerpen met verenigingen van gemeenten uit Oostenrijk, Estland, Hongarije, Servië, Verenigd Koninkrijk en Zweden. Ook CEMR, de Europese koepelorganisatie voor verenigingen van steden en gemeenten, sloot aan bij het overleg. De informatie in deze factsheet is gebaseerd op deze uitwisseling. 

Wilt u meer weten over 1 van onderstaande trends/praktijkvoorbeelden of bent u benieuwd hoe andere COVID-zaken in het buitenland worden aangepakt? Neem dan contact op met Irene ten Teije.

Trend: verschillende mate van centralisatie en inspraak door (verenigingen) van gemeenten
- In Nederland is tijdens de coronacrisis de belangrijke rol van gemeenten extra opgevallen. Dit gaf aanleiding om de VNG en de gemeenten ook sterk te betrekken in de nationale herstelplannen en het nationale plan voor de Europese Resilience and Recovery Funds. 

In andere Europese landen blijkt het vaak lastiger te zijn voor gemeenten om inspraak te vinden. De zustervereniging voor Engeland en Wales, LGA, benoemt dat het eerder de rol van mediator heeft tussen de nationale en lokale overheden heeft, vanwege de sterke centralisering. Dit geldt ook voor Estland, waar zustervereniging AECM vooral focust op de volgende nationale budgetcyclus, vanaf 2022. Dit maakt het soms moeilijk een lokaal geluid te laten horen bij het opstellen van nationale herstelplannen. 

In Oostenrijk hebben gemeenten en hun verenigingen meer inspraak in het nationale herstelplan, maar moeten gemeenten 50% van de lokale herstelplannen cofinancieren, voordat zij aanspraak kunnen maken op subsidies. 

- Als het gaat om inspraak in de nationale plannen voor Europese herstelfondsen, is de rol van de lokale overheid erg verschillend per land. In Zweden is de situatie vergelijkbaar met Nederland: SKR en de Zweedse gemeenten worden actief betrokken door de nationale overheid bij het opstellen van het plan. Daarnaast zoeken gemeenten en regio’s ook onderling en met elkaar de samenwerking op. 

In Oostenrijk en Hongarije is dit gecompliceerder: alleen steden die ook de status van regio hebben, krijgen een actieve rol in de discussie. De verenigingen van gemeenten maken gebruiken van die steden en van andere strategische partners, bijvoorbeeld ministeries, om zo ook de lokale belangen te vertegenwoordigen.  

- Ook Servië hoopt steun te ontvangen uit Europa, maar kan als niet-EU lid geen aanspraak maken op de Resilience and Recovery Funds. Uiteindelijk ontving Servië een steunpakket vanuit de Europese Investeringsbank. Daarnaast was de regionale vereniging van gemeenten voor landen in Zuidoost-Europa, NALAS, actief betrokken bij het opstellen van een rapport over EU-steun aan lokale overheden in de regio.

Trend: gemeentelijke campagnes om consumenten te overtuigen lokaal te consumeren
- Alle verenigingen geven aan dat voor hun leden de vermindering in (belasting)inkomsten als gevolg van de coronacrisis als groot probleem wordt gezien. Hiervoor bestaan verschillende oplossingen. In de zomer waren de gemeenten en de verenigingen uit Estland actief in het stimuleren van binnenlands toerisme, om zo het gebrek aan toerisme uit het buitenland te compenseren. Om rurale gemeenten, die harder door de crisis getroffen leken te worden dan stedelijke gemeenten, te ondersteunen werd zelfs een ‘Dag van het leven op het platteland’ uitgeroepen in augustus. Op deze themadag werden door het hele land markten en andere activiteiten op het platteland georganiseerd. 

LGA organiseerde een campagne in Engeland en Wales om consumenten te stimuleren lokaal te kopen. Dit onderwerp stond echter ook al langer op de agenda van de verenigingen. 

Trend: de koppeling tussen economisch herstel en andere vraagstukken
- De herstelplannen rondom corona worden vaak gekoppeld aan andere maatschappelijke thema’s. Oostenrijk deelde het nationale herstelfonds waar gemeenten aanspraak op konden maken, op in 18 maatregelen, waarvan 8 als ‘groene’ maatregel worden beschouwd. Dit omvat onder andere maatregelen op het gebied van openbaar vervoer, schonere energie en elektrische voertuigen. 

Ook in Engeland en Wales zijn herstelplannen gericht op transities in de economie: zo is er extra steun voor microbusinesses en start-ups. 

- Hongarije organiseert daarnaast een competitie onder gemeenten voor het meest aansprekende voorbeeld van lokaal beleid op bepaalde thema’s, zoals ouderenzorg en ondersteuning van kwetsbare groepen. Hoewel deze campagne al werd gelanceerd voor de coronacrisis, heeft de crisis veel nieuwe input en praktijkvoorbeelden opgeleverd.