Wilt u meer weten over 1 van onderstaande trends/praktijkvoorbeelden of bent u benieuwd hoe andere COVID-zaken in het buitenland worden aangepakt? Neem dan contact op met Irene ten Teije.

In 2020 en ook begin 2021 werden in verschillende landen verkiezingen georganiseerd voor openbare functies. Lokale overheden, die veelal verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van verkiezingen op alle niveaus, stonden voor de taak om deze verkiezingen op een veilige en coronaproof manier te laten verlopen en de toegankelijkheid en participatie van alle kiezers te waarborgen. In onderstaand overzicht vindt u verschillende trends en praktijkvoorbeelden van lokale overheden in het buitenland.

Algemene trends

• Wat vooral opvalt is, dat de algemeen bekende voorzorgsmaatregelen, zoals het dragen van een mondkapje, het gebruiken van desinfecterende handgel, 1 tot 1,5 meter afstand houden, overal werden gehanteerd en dus ook bij de organisatie van verkiezingen. In sommige landen werden extra maatregelen geïntroduceerd voor verkiezingen, zoals het meenemen van eigen schrijfgerei en het extra schoonmaken van stemhokjes. 
• Daarnaast kregen burgers in veel landen extra mogelijkheden om te stemmen: zij mochten bijvoorbeeld stemmen per brief, verkiezingen werden verspreid over meerdere dagen, en er waren speciale stemuren voor ouderen. Dit soort maatregelen werd ingevoerd om piekmomenten en drukte te voorkomen bij de stembureaus. 
• Opvallend is dat in sommige landen (waaronder Polen en de Verenigde Staten) de opkomst juist sterk toenam tijdens de coronapandemie. Mogelijk verhoogt de coronacrisis het gevoel van urgentie onder stemgerechtigden: kiezers hebben het gevoel dat in coronatijd er veel op het spel staat. Daarentegen viel in andere landen (waaronder Frankrijk) de opkomst juist  lager uit, wat waarschijnlijk ook verband houdt met COVID-19 en het gevoel van onveiligheid onder kiezers om fysiek te gaan stemmen.

Buitenlandse trends: voorzorgsmaatregelen bij lokale en regionale verkiezingen 

• In Frankrijk werden in maart gemeenteraads- en burgemeestersverkiezingen georganiseerd. Tijdens de eerste ronde in maart viel op dat de opkomst 18% lager was dan bij de vorige verkiezingen; corona lijkt hiervoor de reden. De tweede ronde werd met een aantal maanden uitgesteld om betere voorbereidingen te kunnen treffen als het gaat om social distancing. Ook werd de campagnetijd verlengd, waardoor er ruimte was voor veel kleine lokale bijeenkomsten in plaats van 1 of een aantal grotere bijeenkomsten.
• Oostenrijk is voornemens om de lokale verkiezingen geheel via de post te laten verlopen. Dit is mogelijk, in uitzonderlijke omstandigheden. De gemeenteraadsverkiezingen zijn vooralsnog uitgesteld; de Grondwet laat het toe om verkiezingen 6 tot 9 maanden uit te stellen in uitzonderlijke gevallen. Dit komt goed uit, omdat het op korte termijn nog niet mogelijk was om de verkiezing via de post te organiseren, om praktische redenen. 
• In Duitsland is het gelukt om per post te stemmen. In Beieren werd tijdens de tweede ronde van de Bondsstaatverkiezingen in maart alleen per post gestemd, om verspreiding van COVID-19 tegen te gaan. Tijdens de gemeenteraads- en burgemeestersverkiezingen in de deelstaat Noordrijn-Westfalen was het mogelijk om zowel fysiek als per post te stemmen. Aan kiezers werd gevraagd om een mondkapje te dragen in het stembureau. Zij mochten echter alsnog hun stem uitbrengen wanneer zij er geen droegen. Ook werd hen gevraagd een eigen pen mee te nemen. Desalniettemin besloten veel kiezers per post te stemmen. De opkomst was 1,5% hoger dan bij de vorige verkiezingen in 2015. 
• In Catalonië zijn de verkiezingen op 14 februari 2021 op een andere manier verlopen dan normaal. Tijdens de verkiezingen zijn er veel extra voorzorgsmaatregelen genomen, zoals aanwezigheid van speciale beschermende kleding voor de mensen in de stemlokalen, maar ook van mondkapjes, handschoenen, handgels en PCR- en antigeen-testen. Bovendien vonden de verkiezingen plaats in grote open ruimtes, op straat of in markthallen, in plaats van de gebruikelijke schoolgebouwen. 
  Stemmen konden in tijdvakken worden uitgebracht; er was onder meer een speciaal tijdvak tijdvak voor alle coronageïnfecteerde mensen, positief geteste mensen en hun contacten en mensen die in een thuisquarantaine zaten. Die laatste groep mocht, bij wijze van uitzondering, wel naar buiten om te stemmen.  
  Uiteindelijk konden ruim 5 miljoen Catalanen stemmen; slechts 3 miljoen Catalanen deden dat ook daadwerkelijk, fysiek of via de post. Het opkomstpercentage lag 25% lager dan bij de vorige verkiezingen in 2017. 

Buitenlandse trends: voorzorgsmaatregelen bij nationale verkiezingen 

• In Zuid-Korea werden in april parlementsverkiezingen georganiseerd. Maatregelen om verspreiding van het virus te voorkomen waren onder meer: het verplicht dragen van maskers in het stembureau en wachtrij en het houden van 1 meter afstand. Kiezers kregen een temperatuurcontrole voordat zij het stemhokje ingingen, moesten hun handen reinigen en droegen wegwerphandschoenen. Kiezers die niet aan de maatregelen wilden of konden voldoen, of een te hoge lichaamstemperatuur hadden, werden naar een speciaal stemhokje begeleid dat direct na gebruik gedesinfecteerd werd. Deze maatregelen stonden duidelijk in een 5-delige Code of Conduct, beschikbaar voor stemmers en verkiezingsmedewerkers. 
• Nieuw-Zeeland had zijn parlementsverkiezingen uitgesteld van 19 september naar 17 oktober om deze op een veiligere manier te kunnen organiseren. Naast de maatregelen die bijvoorbeeld ook Frankrijk instelde (zie hierboven) werd ook het aantal stembureaus uitgebreid en werd gezocht naar grotere locaties voor de stembureaus. Daarnaast mochten burgers al vanaf 3 oktober stemmen (een langere periode) en werd hen gevraagd zelf een pen mee te brengen. Verder werd ook gebruikgemaakt van alternatieve stemmethodes zoals
  o    uitbreiding van de al aanwezige online diensten voor stemmers in het buitenland (zij kunnen namelijk hun stemformulieren downloaden en uploaden)
  o    uitbreiding van de ‘telefoondicteerstemservice’ die beschikbaar is voor mensen die (gedeeltelijk) blind zijn of een andere lichamelijke handicap hebben
  o    stemmen bij volmacht en stemmen per brief 
  o    uitbreiding van gebruik van ‘mobiele’ stembussen (die makkelijker verplaatsbaar zijn)
• In Kroatië was er naast de gebruikelijke COVID-19-verkiezingsmaatregelen extra aandacht voor het inrichten van stembureaus bij instellingen voor maatschappelijk welzijn, zoals gemeenschappen voor begeleid wonen en geestelijke gezondheidszorg. Dit om te voorkomen dat kwetsbare groepen uitgesloten zouden worden van verkiezingen.
• In Singapore werden tijdens de parlementsverkiezingen de openingstijden van stembureaus met 2 uur uitgebreid (8.00 - 22.00 uur). Verder kreeg elke stemmer een stemvenster van 2 uur toegewezen om de drukte te beperken. Stemmers boven de 65 kregen de kans om als eerste te stemmen. Ook is het aantal stemlocaties vergroot van 880 naar 1100.

Buitenlandse trends: stemmers in quarantaine of zelfisolatie 

• In Zuid-Korea waren er ook maatregelen voor mensen in quarantaine. 13.000 kiezers die in verplichte quarantaine zaten, konden direct na het sluiten van de stembussen stemmen, op voorwaarde dat zij geen symptomen hadden. Zij ontvingen sms-berichten met de oproep of zij nog wilden komen stemmen. Zo kon de overheid de betreffende stemlocaties in orde maken. Kiezers werden begeleid naar geïmproviseerde stembureaus, waarna de stemhokjes steeds gelijk werd gedesinfecteerd. 
• Ook in Israël werden in maart de algemene verkiezingen gehouden, waarbij kiezers die in quarantaine verbleven, in aparte stembureaus konden stemmen onder toezicht van gezondheidsmedewerkers. Verkiezingsfunctionarissen voerden hun taken uit achter plastic beschermkleding, voor extra veiligheid. 
• In Polen konden kiezers die in quarantaine/zelfisolatie bleven tijdens de presidentiële verkiezingen al vanaf 12 dagen voor de verkiezingsdatum stemmen per post. Zij ontvingen thuis een verkiezingspakket.
• Kiezers in Kroatië die in zelfisolatie of quarantaine verbleven konden een verzoek indienen om vanuit huis te mogen stemmen. Het proces dat normaal in gang wordt gezet voor kiezers met een handicap is uitgebreid naar andere groepen. 
• In Noord-Macedonië was het mogelijk om vanuit zelfisolatie te stemmen. Dit kon door een vertegenwoordiger te machtigen, uiterlijk een week voor de verkiezingen. 2 dagen voor de officiële verkiezingsdag konden deze kiezers hun stem uitbrengen.
• Ook in Frankrijk werden de regels rondom het stemmen bij volmacht versoepeld. Zo was er de mogelijkheid om tweemaal bij volmacht te kunnen stemmen, in plaats van eenmaal zoals gebruikelijk. Ook konden risicogroepen of mensen in quarantaine, een agent verzoeken bij de kiezer langs te komen, als zij dit zelf niet konden aanvragen bij een politiebureau.

Buitenlandse trends: campagne voeren 

• In Benin werden in mei lokale verkiezingen gehouden. Verkiezingscampagnes werden uitsluitend via de media gevoerd. Dit werd gedaan onder toezicht van de High Authority for Audio-visual and Communication en gesubsidieerd door de overheid. 
• In veel andere Afrikaanse landen zoals Malawi worden ook innovatieve manieren bedacht om stemmers niet bloot te stellen aan het virus tijdens de campagnes en de verkiezingen zelf. Bewustzijnscampagnes over COVID-19 preventie lopen daar vooral via (social) media.
• Ook in Servië werden de campagnes voor provinciale, lokale en parlementsverkiezingen na het opheffen van de noodtoestand voor het grootste deel uitgevoerd via telefonische en online communicatiemiddelen.