Gemeenten staan midden in de samenleving. Dichtbij inwoners, op lokaal niveau, voeren zij een grote diversiteit aan overheidstaken uit. Voor het verbeteren van de dienstverlening aan inwoners en het vergroten van het vertrouwen in de overheid is een goede uitvoering van cruciaal belang.

De afgelopen jaren is een toenemende aandacht te zien voor de uitvoering van overheidsbeleid. Vanuit het overheidsbrede programma Werk aan Uitvoering (WaU) maken rijk, uitvoeringsorganisaties en medeoverheden werk van het versterken van de uitvoering. De VNG is blij met deze toenemende aandacht voor de uitvoering. Naast het vertegenwoordigen van gemeenten in de WaU zijn we als vervolg op het position paper Samenwerken aan vertrouwen: focus op uitvoering (pdf, 604 kB) de beweging Focus op Uitvoering gestart. Focus op Uitvoering heeft tot doel de uitvoerbaarheid van gemeentelijke taken te verbeteren, de menselijke maat in de gemeentelijke uitvoering te versterken en de uitvoeringskracht van gemeenten te vergroten. In deze beweging trachten we bestaande activiteiten te ondersteunen, te verbeteren of te versnellen, dragen we bij aan de samenhang en werken we nauw samen met al bestaande netwerken van gemeenten.

• Rapport Stand van de Uitvoering

Om richting te geven aan de beweging en in navolging van enkele uitvoeringsorganisaties is de gemeentelijke Stand van de Uitvoering opgesteld. Dit rapport (3,1 MB) geeft vanuit het perspectief van een inwoner en de professional een breed beeld van wat goed gaat en waar het knelt.

Het eerste dat opvalt bij het lezen van de Stand van de Uitvoering is dat de gemeentelijke uitvoeringspraktijk breed en divers is. De casussen die zijn geselecteerd geven een doorsnede van deze brede uitvoeringspraktijk, variërend van ‘een groeiende hulpvraag’ met multiproblematiek binnen het sociaal domein tot en met de bouw van ‘woningen en windmolens’ en knellende belangen in de woningbouw en energietransitie.

Een andere constatering is dat er gelukkig veel dingen goed gaan. Gemeentelijke professionals slagen er elke dag weer in om inwoners te voorzien van het ‘integrale en gezaghebbende antwoord’ waarop zij recht hebben. Toch zijn er ook diverse knelpunten waar professionals in hun dagelijks werk tegenaan lopen, zoals wet- en regelgeving die juridisch klopt maar niet aansluit bij de leefwereld van de inwoner. De menselijke maat moet terug en dit kan alleen opgelost worden als gemeenten, ketenpartners en het rijk samenwerken aan de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving, een stabiel financieel kader en goede afspraken over informatie-uitwisseling.

Naast verbeteringen in op landelijk niveau zijn er ook binnen gemeentelijke organisaties zelf verbeteringen te realiseren in de uitvoeringskracht. Het is van belang dat de uitvoering de aandacht krijgt die zij verdient. Dit betekent dat er ook vanuit bestuur en management meer aandacht moet komen voor de uitvoering en de wijze hoe taken binnen gemeenten en in samenwerkingsbanden zijn georganiseerd. Administratieve lasten en de control- en verantwoordingsdruk moet worden verminderd en professionals moeten worden toegerust om ruimte te nemen om zelf keuzes te maken en maatwerk te kunnen bieden waar dat nodig is. Het rapport benoemt deze en andere concrete acties waarmee u direct aan de slag kan.

Het is de bedoeling is dat er vanaf nu jaarlijks een Stand van de Uitvoering vanuit gemeentelijke perspectief wordt opgesteld. Deze eerste editie zet de toon, maar moet ook gezien worden als een lerend instrument. In een volgende editie is het voornemen het huidige kwalitatieve beeld aan te vullen met kwantitatieve gegevens. In de komende periode gaan wij vanuit Focus op Uitvoering, samen met bestuurders en professionals in gemeenten en gemeentelijke gremia (zoals VGS, VDP, G4, 100.000+ etc.) en met onze (keten)partners en het rijk, deze knelpunten oppakken en verder werken aan een betere uitvoeringspraktijk.

• Ondersteuning op maat: regioadviseurs en ondersteuningsbudget sociaal domein

Als gemeente kunt u praktische ondersteuning ontvangen in de vorm van een klein werkbudget of een oriënterend maatwerk gesprek met een van onze regioteams. De adviseurs geleiden waar nodig door naar meer specifieke kennis en de mogelijkheid van maatwerk ondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van het delen van best practices of procesbegeleiding bij (regionale) samenwerking. Ook kunnen gemeenten via de regioadviseur  een aanvraag (via infosamenwerkingsplatformsd@vng.nl)  doen voor een ondersteuningsbudget van maximaal € 10.000. Dit budget kunnen gemeenten gebruiken ter ondersteuning van hun doelstellingen ten aanzien van de POK-middelen. Denk bijvoorbeeld aan een training voor wijkteams, of de inhuur van een adviseur om te helpen met betere gegevensuitwisseling binnen gemeente.

• Samenbrengen van kennis en ervaring

Er is al veel kennis en ervaring beschikbaar over hoe je binnen het sociaal domein kwetsbare burgers zo goed mogelijk kunt helpen. We willen deze kennis meer toegankelijk maken en zorgen via het platform dat gemeenten en (landelijke) samenwerkingspartners elkaar beter vinden. Dit doen we online en met de organisatie van regionale bijeenkomsten waarin gemeenten of wijkteams samen lerend aan de slag kunnen met een specifiek(e) vraagstuk of casus. We leggen nadrukkelijk de verbinding met reeds bestaande netwerken en platforms.

• Verbinding tussen lokaal en nationaal

Integrale ondersteuning vraagt ook om een andere manier van werken van landelijke partijen. Dit geldt voor regelgeving maar ook voor (de manier van) financiering van sociaal beleid. Naast de stappen zoals benoemd onder Focus op Uitvoering organiseren we voor het sociaal domein een continue dialoog tussen landelijke en gemeentelijke partijen.

Het versterken van de samenwerking binnen het sociaal domein is een continu proces en gaat stap voor stap. We houden u graag op de hoogte van deze stappen. Daarnaast nodigen we u uit om mee te denken. Dat doen we in ieder geval via verschillende fora en bijeenkomsten. Wilt u in contact komen met een regioadviseur voor ondersteuning of het ondersteuningsbudget, wilt u meedenken, of heeft u vragen neem dan contact met ons op via info infosamenwerkingsplatformsd@vng.nl.

Wat geldt voor de overheid als geheel, geldt zeker voor het sociaal domein: een goede overheid zorgt goed voor de meest kwetsbare inwoners met maatgerichte en integrale ondersteuning. Dit vraagt een andere manier van werken van alle bij het sociaal domein betrokken partijen, lokaal, regionaal en landelijk. De VNG, met andere stakeholders, streeft naar een geheel waarin gemeenten op basis van de behoefte van inwoners hun dienstverlening versterken, hierbij van elkaar leren en voor de dienstverlening gefaciliteerd worden met passende en samenhangende regelgeving en financiering vanuit het rijk. Deze manier van werken willen we onder andere bevorderen door het vorm en inhoud te geven aan een samenwerkingsplatform sociaal domein.

Integraal werken in de wijk is erop gericht om burgers met meervoudige vragen of problemen passende ondersteuning dichtbij huis te bieden. Het doel is het zo snel en eenvoudig mogelijk oplossen van problemen én het versterken van zelfregie, zelfredzaamheid en participatie. Onder toegang verstaan we hier de manier waarop een inwoner met een vraag of een (bewuste of nog onbewuste) ondersteuningsbehoefte de ondersteuning krijgt vanuit het gemeentelijke sociaal domein.

Als vervolg op het verbetertraject Toegang sociaal domein herkennen we 4 hoofdthema’s die onze aandacht nodig hebben: veranderopgave, uitvoeringskracht, samenhang en menselijke maat. Langs deze thema’s gaan we gemeenten gericht ondersteunen in het (verder) vormgeven van hun toegang. We leggen de focus op het verbeteren van de toegang van specifieke doelgroepen die daar nu de meeste knelpunten ervaren. We trekken samen op met onder andere cliëntenorganisaties, Movisie en NJI, Divosa en NDSD, Associatie Wijkteams, SWN en het ministerie van VWS. De ondersteuning geven we vorm vanuit het Samenwerkingsplatform sociaal domein (zie hierboven).

Samen met deze en andere partijen en natuurlijk met gemeenten verkennen we de komende tijd hoe we gemeenten het beste kunnen ondersteunen. We starten in ieder geval met het aanbod van visieleertrajecten voor het versterken van de toegang sociaal domein. De werkwijze is vergelijkbaar met de klassieke visitaties met onderzoek door een groep (bestuurlijke) experts. Het verschil is echter dat samen met de gemeente lerend een visie gevormd wordt over te volgen koers. Neem voor meer informatie contact op via yannick.methorst@vng.nl.

Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming is, samen met de partners in het veld, in 2020-2021 ontwikkeld in opdracht van de ministeries van JenV en VWS en de VNG. Het Toekomstscenario schetst op hoofdlijnen hoe de kind- en gezinsbescherming effectiever en slimmer georganiseerd moet worden. Hoe dit in de praktijk vorm krijgt, wordt nu samen met partners uitgewerkt en beproefd in proeftuinen en regio’s. Een landelijk programmateam ondersteunt met expertise, advies en faciliteert het delen van kennis en ervaringen in meet ups.

Het doel is om kinderen en gezinnen beter en sneller te helpen. Daarbij zijn de volgende basisprincipes leidend:

• Het gezin staat centraal: ieder gezin en alle gezinsleden hebben unieke behoeftes. Om hen passende hulp en ondersteuning te bieden, wordt van professionals verwacht dat zij multidisciplinair (over de grenzen van hun eigen organisatie en domein heen) en systeemgericht (gericht op álle leden van het gezin) samenwerken.
• Sterke lokale (wijk)teams: lokale (wijk)teams zijn cruciaal voor het bieden van hulp en ondersteuning aan gezinnen. Zij zijn gericht op normaliseren en blijven letterlijk en figuurlijk in de buurt. Zij signaleren en kijken vanuit een brede expertise, in samenhang, naar alle gezinsleden en hun problematiek wanneer er sprake is van ontwikkelingsbedreiging en/of onveiligheid.
• Integrale sturing: de inzet van professionals uit hulpverlening, zorg, onderwijs, politie en justitie moet op elkaar zijn afgestemd. Dit vraagt ook om een gedeelde verantwoordelijkheid en sturing van managers en bestuurders op lokaal, (boven)regionaal én landelijk niveau.
• Vanuit gezamenlijke visie: onveiligheid en geweld in gezinnen/huishoudens is eerder en duurzaam te stoppen als alle professionals en organisaties, die bij een gezin betrokken zijn, werken volgens een gezamenlijke visie hoe dit te doen. Een voorbeeld hiervan is de Visie gefaseerd samenwerken aan veiligheid.
• Samen leren: het Toekomstscenario vraagt om een nieuwe manier van werken en denken waarin toezicht, wetgeving, financiering en sturing een gezamenlijk doel hebben: kind- en gezinsbescherming ondersteunen. Hoe dit er in de praktijk vorm krijgt, gaan we met alle betrokkenen leren, beproeven, ontwikkelen, monitoren en evalueren.

Met het Toekomstscenario wordt toegewerkt naar één vast gezicht vanuit een Lokaal Team, dat hulp verleent aan een gezin en indien nodig optrekt met een professional vanuit een regionaal veiligheidsteam. Ook dit wordt uitgewerkt in de proeftuinen. Daarnaast werken partijen in verschillende regio’s richting het Toekomstscenario of worden mogelijkheden om dat op te pakken verkend. Om partijen te ondersteunen heeft het rijk 23 miljoen euro van de POK-middelen geoormerkt voor de realisatie van het Toekomstscenario.

In aanvulling hierop biedt het landelijke programmateam Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming ondersteuning met inhoudelijke expertise voor specifieke knelpunten, advies en informatie over goede voorbeelden van initiatieven. Het team organiseert met regelmaat online interactieve meet ups voor het delen van kennis en ervaringen in het werken volgens het Toekomstscenario. Hiervoor kunt u ook terecht op de website. Neem voor de nieuwsbrief en meer informatie contact op via info@toekomstkindengezin.nl.

De toegang tot sociaaljuridische dienstverlening en rechtshulp voor inwoners is per gemeente heel divers georganiseerd, zowel qua betrokken organisaties alsook qua dienstverleningsproces. Dat heeft gevolgen voor de toegankelijkheid, de mogelijkheid van persoonlijk contact en de kwaliteit van de ondersteuning. Om de sociaaljuridische ondersteuning en rechtsbescherming van inwoners te verbeteren is, als onderdeel van de POK-middelen, structureel € 23 miljoen oplopend tot € 25 miljoen beschikbaar. Divosa en Sociaal Werk Nederland werken samen om gemeenten te ondersteunen met het inrichten, implementeren en borgen van een laagdrempelige toegang tot (een netwerk van) onafhankelijke sociaal juridische ondersteuning en rechtshulp die aansluit op de behoefte inwoners.

Aanpak op hoofdlijnen

1. Samen met gemeenten en stakeholders opstellen van een visie en kaders voor de versterking van de sociaal juridische ondersteuning en rechtsbescherming op lokaal niveau.

2. Samen met gemeenten en stakeholders opstellen van een generiek dienstverleningsconcept als basis voor lokale sociaal juridische ondersteuning en rechtsbescherming, aansluitend op het lokaal sociaal domein.

3.  Organiseren van activiteiten en instrumenten voor ontwikkeling en implementatie lokaal en regionaal d.m.v. o.a. bijeenkomsten, handreikingen, scans, monitoring en beslismodellen

4. Landelijk, samen met rijk, gemeenten en stakeholders inzetten op een actieprogramma en een cyclische herijking van de integrale keten van onafhankelijke rechtshulp  

De komende periode benaderen Divosa en Sociaal Werk Nederland onder andere gemeenten om mee te denken met de visie, de kaders en het dienstverleningsconcept. Mocht er in uw gemeente interesse zijn of heeft u vragen, neem dan contact op met programmamanager Nikki Lübeck:nlubeck@divosa.nl.

Om professionals in staat te stellen hun werk goed te kunnen doen, is het cruciaal dat de gegevensverwerking goed wordt ingericht. Zeker met de ambitie om meer integraal samen te werken. Er is de afgelopen jaren veel werk verzet om organisaties te ondersteunen bij die inrichting van de gegevensverwerking. Instrumenten zijn ontwikkeld en netwerken zijn gevormd. Vanuit deze netwerken is een grote behoefte om deze netwerken te borgen en structureel in te bedden in een kennis- en expertisenetwerk privacy en gegevensdeling.

Met het kennis- en expertisenetwerk  privacy en gegevensdeling beogen we:

• een netwerk van professionals en (keten)partijen die kennis en expertise delen en inzetten om vraagstukken rond gegevensdeling op te lossen
• een plek waar oplossingen voor vraagstukken rond gegevensdeling worden ontwikkeld en ontsloten
• een plek waar inhoudelijk experts en mensen uit de praktijk met elkaar verbonden worden
• een netwerk waar gevalideerde kennis wordt gebundeld en kennisdeling tot stand wordt gebracht
• een plek waar alle deelnemers aan het kennis- en expertisenetwerk zich toe verbonden voelen en (gedeeld) eigenaarschap ervaren
• een plek die mensen uit veld ervaren als een plek met gezaghebbende informatie

Vanaf 2023 gaat het kennis- en expertisenetwerk van start met in ieder geval het volgende:

• ‘Opleiden en ontwikkelen’: de (doorontwikkeling van de) succesvolle leergang ‘Privacy en gegevensdeling: Zo doe je dat!’. Meld u aan voor de leergang die dit najaar start.
• Implementatiekracht. We verkennen de mogelijkheid voor het start van nieuwe pilots vanaf 2023 om regio’s ‘hands-on’ ondersteuning te bieden bij vragen rond het zorgvuldig, rechtmatig en met respect voor de burger organiseren van privacy en gegevensdeling. Uw interesse kunt u alvast kenbaar maken via contact@samenvoorzorgenveiligheid.nl.
• Actuele informatie over (netwerk)bijeenkomsten, andere activiteiten en producten rond privacy en gegevensdeling vindt u op www.samenvoorzorgenveiligheid.nl.

Voor het vervolg van de POK-middelen na 2027 willen we toetsen en volgen of de POK-middelen aansluiten op de behoefte en vraagstukken waaraan gemeenten werken. Deze toetsing geldt tevens voor de manier op de VNG en partners nu de ondersteuning inrichten. We zullen (zoveel mogelijk) gebruik maken van bestaande data. Voor de besteding van de POK-middelen kan het zijn dat uw gemeente wordt benaderd om mee te werken aan een steekproef.

Maar voor een goede evaluatie zijn we ook op zoek naar de ervaringen van en binnen gemeenten zelf met het versterken van de dienstverlening aan kwetsbare burgers. We benaderen u mogelijk voor een gesprek. Ten slotte zullen we gebruik maken van de methode van het visieleren en deze verbreden van alleen financiën naar het brede sociaal domein (zie hierboven onder 'Integraal wijkgericht werken'). Dit biedt inzicht en richting voor de deelnemende gemeenten en geeft voor het totaal een goed beeld van de vraagstukken en oplossingen.