Eind 2022 vond in de provincie Limburg het Symposium Zorgcriminaliteit plaats. Eens te meer werd duidelijk dat een succesvolle aanpak van zorgfraude en – criminaliteit staat of valt met goede samenwerking. Op alle fronten.

Birgit Op de Laak, burgemeester van Nederweert en Sarah ten Have - van der Heide, Ketenregisseur Zorgcriminaliteit bij RIEC Limburg

Het initiatief voor het symposium kwam van het Regionaal Informatie- en Expertise Centrum Limburg (RIEC Limburg), dat van de aanpak van zorgcriminaliteit een thema heeft gemaakt. Het symposium werd bezocht door bestuurders en ambtenaren uit het domein van openbare orde en veiligheid (OOV) en het sociaal domein. 

Het doel? ‘Burgemeesters en wethouders de urgentie van het probleem laten voelen’, antwoordt Birgit Op de Laak, burgemeester van Nederweert en een van de bestuurlijk trekkers van dit thema. ‘En gemeenten bouwstenen geven om direct mee aan de slag te kunnen’, zegt Sarah ten Have - van der Heide, Ketenregisseur Zorgcriminaliteit bij RIEC Limburg. 

Bouwstenen voor gemeenten: basis op orde

In de strijd tegen zorgfraude en zorgcriminaliteit hebben gemeenten de troefkaart in handen. Om met alle betrokken ketenpartners de rijen te kunnen sluiten, is het van belang dat zij de basis op orde hebben. ‘Op basis van onder meer de gedetailleerde Routekaart voor de inrichting van preventie, toezicht en handhaving van de VNG, ontwikkelden we hiervoor een concrete factsheet met 6 bouwstenen’, vertelt Ten Have. Die bouwstenen zijn:

•    Toon bestuurlijke en ambtelijke betrokkenheid
•    Kies voor een veilige manier van aanbesteding en contractmanagement
•    Zorg voor strengere screening van zorgaanbieders aan de poort
•    Versterk de toegangsorganisatie
•    Verstevig het gemeentelijk toezicht en de handhaving
•    Breng samenwerking tot stand: intergemeentelijk, regionaal en integraal 

Brede bestuurlijke betrokkenheid

‘Mijn rol is om dit thema breed uit te dragen en medebestuurders te inspireren ook de handschoen op te pakken’, zegt Op de Laak. ‘Ik doe dat samen met Hans Teunissen, burgemeester van de gemeente Gennep. Zo’n symposium biedt daarvoor een mooi podium. We hebben hier goed kunnen laten zien hoe zorgcriminaliteit zich in onze provincie manifesteert, hoe kwetsbare mensen hiervan de dupe worden en hoe we ons hiertegen kunnen wapenen.’

Het begint met een visie en een opdracht

Om ambtelijk – al dan niet in regionaal verband – stappen te kunnen zetten op het gebied van preventie, toezicht en handhaving, is een heldere visie vanuit het bestuur onmisbaar. Ten Have: ‘Van daaruit kun je als gemeente zorgen voor een verordening en een concrete opdracht meegeven aan de uitvoering. Pas dan kunnen ‘waterdichte’ contracten, toezicht en handhaving, de toegangsorganisatie én de samenwerking binnen en buiten de gemeente handen en voeten krijgen.'

Budgetten komen van het rijk, de inkoop is regionaal, maar de nabijheid is lokaal

Cultuur van vertrouwen voldoet niet meer

Op de Laak, zelf 9 jaar lang wethouder sociaal domein in de gemeente Horst aan de Maas, erkent dat het zorgdomein van origine meer is gebaseerd op vertrouwen dan op controle en handhaving. ‘We hebben lang gedacht dat het alleen maar mooi was om nieuwe, innovatieve aanbieders toe te laten. We verloren uit het oog dat ook een aantal kwaadwillende ‘aanbieders’ zo voet aan de grond probeerde te krijgen. Die mindset zie ik in rap tempo veranderen.’

Op de Laak blijft voorstander van gedecentraliseerde zorg. Ik zie het zo: budgetten komen van het rijk, de inkoop is regionaal, maar de nabijheid is lokaal. In die nabijheid liggen ook kansen om breder te kijken. Om scherp te zijn op signalen dat er misbruik wordt gemaakt van kwetsbare cliënten.’  

Rijen sluiten binnen de gemeente

Ten Have knikt en wijst net als Op de Laak op de uitdaging voor gemeenten om met alle betrokken afdelingen te zorgen voor een integer zorgveld. ‘Dat is in lijn met het rapport ‘Van pionieren naar structureren’ van Edward van der Torre. Een belangrijk aandachtspunt is het weerbaar maken van collega’s in de toegang die boven op de praktijk zitten. Zorg dat zij met een fraudebestendige bril het keukentafelgesprek aangaan. ‘Krijgt de cliënt wel echt de zorg die hij of zij nodig heeft?’ Is deze ‘mindset’ in alle processen geborgd, dan kun je als gemeente de rijen sluiten.’


Een goede poort houdt ook criminelen buiten de deur

Zorgfraude en zorgcriminaliteit liggen in elkaars verlengde

Bij zorgfraude gaat het om de rechtmatigheid en kwaliteit van de zorg. De verantwoordelijkheid voor het toezicht hierop ligt bij gemeenten. Bij zorgcriminaliteit is er sprake van verwevenheid met zaken als aankoop van vastgoed, de drugswereld, illegale prostitutie of georganiseerde fraude met grote netwerken. ‘Een goede poort houdt ook criminelen buiten de deur’, ziet Op de Laak. ‘Maar zijn ze eenmaal binnen, dan ben je er niet met de reguliere fraudeaanpak. Dan is zwaarder geschut nodig.’

Volgens Op de Laak is de ketensamenwerking binnen het RIEC, met partijen als de NLA, FIOD, politie en het OM, daarop toegerust. ‘Ook is het belangrijk dat we waar nodig kunnen schakelen met andere regio’s. Een gemeentelijk toezichthouder heeft hierin natuurlijk een belangrijke signalerende functie.’ 

Samenwerking OOV en sociaal domein

Om die signalerende functie goed te kunnen uitoefenen helpt het als OOV en de bij zorg betrokken afdelingen binnen de gemeente elkaar weten te vinden. Ten Have: ‘Die samenwerking is geen vanzelfsprekendheid. Bij de gemeenten waar dat wel zo is, zie je dat beide domeinen elkaar enorm versterken. De OOV-collega’s kijken altijd vanuit de bril van ondermijning. Zo kunnen ze signalen van bijvoorbeeld de toezichthouder samen snel op die waarde schatten.’

Klaar voor een integrale aanpak?

Alle bij het RIEC aangesloten partners kunnen casuïstiek inbrengen op het zogeheten Informatieplein. ‘We kijken dan of er voldoende – gezamenlijke – aanknopingspunten zijn om integrale interventies uit te voeren. Vaak zien we dat gemeenten zelf nog niet alles hebben aangepakt in zo’n casus’, vertelt Ten Have. ‘Dan adviseer ik ze bestuurlijk op het gebied van rechtmatigheid en kwaliteit.’ 

Samenwerking RIEC en VNG

Dat advies kan gaan over welke partners een gemeente nodig heeft of het inschakelen van het Informatieknooppunt Zorgfraude. ‘Voor inhoudelijke zaken als beleidsknelpunten, ondersteuning bij het vormgeven van toezicht en handhaving of het uitvoeren van rechtmatigheidsonderzoeken koppel ik gemeenten aan Reinder Vonk, adviseur van Team Zorg van de VNG in mijn regio.’ 

RIEC pakt zelf ook door

Het symposium krijgt dit jaar een vervolg met een voor- en najaarsbijeenkomst. Ten Have: ‘Ons doel is om hierbij onder meer voor het voetlicht te brengen hoe de Limburgse gemeenten ervoor staan op het gebied van ‘de basis op orde’.
Verder is het de ambitie van RIEC Limburg om de slag te maken van het kijken naar individuele casussen naar het signaleren van verbanden en netwerken. Zo sluiten we hier samen langzaam maar zeker de rijen tegen zorgcriminelen.’