Martine Brouwer weet als regio-ambassadeur jongeren- en ouderperspectief Noord-Nederland wat een enorm verschil het inzetten van ervaringskennis kan maken. Toch wordt deze stem vaak nog niet gehoord aan beleidstafels, iets waar ze met verwondering naar kijkt. ‘Ik ben ervan overtuigd dat op het moment dat ouders en jongeren meer betrokken worden in niet alleen hun eigen traject, maar ook hogerop in de gesprekken over deze jongeren en ouders, er hele simpele oplossingen gevonden kunnen worden. Door middelen in te zetten voor praktische oplossingen in plaats van overleggen en overeenkomsten kan er enorm veel tijd en geld worden bespaard. Om dit punt te bereiken, moeten jongeren en ouders aan tafel zitten als gelijkwaardige gesprekspartner.’

Nely Sieffers, regio-ambassadeur van regio Utrecht en Flevoland en landelijk coördinator jongeren- en ouderperspectief, beaamt het belang van de vertegenwoordiging van dit perspectief. ‘Veel zorg is in hokjes geknipt. Hier ligt de uitdaging: het simpeler organiseren van de jeugdzorg en andere vormen van hulp waar gezinnen gebruik van maken. Het helpt heel erg om met een integrale blik vanuit het gezinsperspectief naar het gezin te kijken.’ Beleidsmakers kunnen de ervaring vanuit de ontvangers van zorg dus goed gebruiken, mits deze op de juiste manier wordt ingezet. ‘Het meedenken over beleid is wel echt een vak apart, dus ervaringsdeskundigen moeten getraind worden zodat ze echt goed kunnen meepraten en het collectief van ervaringen om kunnen zetten naar wat er moet gebeuren in het beleid. Dan weten beleidsmedewerkers ze ook beter te vinden, nu is dat vaak nog een puzzel.’

Stip op de horizon

Om het voor beleidsmakers en zorgaanbieders makkelijker te maken ervaringsdeskundigen te vinden en ervaringskennis van jongeren en ouders in te zetten, heeft het team jongeren- en ouderperspectief van het ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd een visie opgesteld voor de komende jaren. Het uitgangspunt is duidelijk: het gewone leven van jeugdigen en hun ouders moet centraal in de transformatie van het hele stelsel staan. Brouwer merkt dat deze kernboodschap de afgelopen jaren meer naar de achtergrond is verschoven. ‘Er wordt door professionals, beleidsmakers en zorgaanbieders veel gesproken over de zorg die verleend wordt, maar dit is vaak tweedimensionaal. Het is ontzettend belangrijk om het perspectief – die van de ontvangers van de zorg zelf en hun naasten – hierbij te betrekken. Dit maakt tweedimensionaal beleid driedimensionaal. Deze derde dimensie maakt een enorm verschil.’

Sieffers werkte mee aan de totstandkoming van de visie en het plan van aanpak waarin deze dimensie wordt vertegenwoordigd. Zij ziet veel kansen om een duurzame structuur voor de participatie van jongeren, ouders en ervaringsdeskundigen vorm te geven in de regio’s. Dit perspectief vraagt om een eigen constructie zodat het gelijkwaardige partnerschap tussen gemeenten, zorgaanbieders, professional, onderzoek, kennis en andere perspectieven vorm krijgt. ‘We hebben de afgelopen jaren al een heel mooi resultaat bereikt, maar er is nog veel meer mogelijk. Er is rijke ervaring beschikbaar, bijvoorbeeld van jongeren en ouders die al verder zijn in hun proces, maar het wordt nog heel weinig benut.’

5 veranderopgaven

Om de inzet van ervaringsdeskundigheid in de jeugdzorg in de toekomst te bewerkstelligen, zijn er in de visie 5 veranderopgaven opgesteld die de komende jaren verder uitgerold kunnen worden:

1. Empowerment jongeren
2. Empowerment ouders en gezinnen
3. Talentontwikkeling ervaringsdeskundigen
4. Samen leren met verschillende perspectieven
5. Organiseren van duurzame regionale netwerken

Sieffers licht de veranderopgaven toe: ‘Het begint bij het empoweren van ouders en jongeren, zodat zij van elkaar kunnen leren. De lessen van meer ervaren ouders en jongeren geven inspiratie en versterken het zelfoplossend vermogen. Ouders en jongeren die iets willen doen met hun ervaring kunnen hier een belangrijke bijdrage in leveren en kunnen aan de slag gaan als ervaringsdeskundige. Een ervaringsdeskundige is meer dan een ouder of jongere met ervaring; het is belangrijk om te werken aan de ontwikkeling van de talenten van de ervaringsdeskundigen door middel van trainingen, ontmoetingen, inspiratie en intervisie. De vierde veranderopgave focust op het gezamenlijk ontwikkelen met andere perspectieven (professionals, gemeenten, zorgaanbieders, kennis en onderzoek), projecten en samenwerkingsverbanden in de regio. Door het perspectief van ervaringsdeskundigen toe te voegen, komt er ervaring en kennis beschikbaar om de jeugdzorg beter aan te sluiten op de vraag en het leven van de kinderen en gezinnen. Er is heel veel waardevolle ervaring die nog weinig wordt benut en dat is zonde. De laatste veranderopgave is het organiseren van duurzame regionale netwerken met bovenregionale knooppunten zodat er goed wordt aangesloten op de vragen van verschillende lagen uit de regio.’ Hiermee wordt ervaringsdeskundigheid en advies centraal beschikbaar gesteld. De ontwikkeling van deze veranderopgaven vraagt om een professionele organisatie en ontwikkeling met slimme verbindingen en netwerken om goed in te spelen op de diversiteit van vragen en doelgroepen.

Plan van aanpak

Om de veranderopgaven te kunnen waarborgen is er in de visie ook een plan van aanpak opgesteld voor de komende 6 jaar. Het begint bij de Expertise Netwerken waar in elke regio invulling wordt gegeven aan ervaringsdeskundigheid bij de meest complexe jeugdzorg. Om dit verder uit te breiden en de beweging naar voren te maken, wordt er per regio stapsgewijs met een team van ervaringsdeskundige jongeren en ouders een netwerk opgebouwd om deze visie en beweging verder te ontwikkelen. Om deze beweging te versnellen en te voorzien van een professionele ondersteuningsstructuur, wordt er een samenwerkingsplatform ingericht. Dit platform biedt ruimte voor een slimme samenwerking en ondersteuning van de regio op het gebied van trainingen, kennisontwikkeling, informatievoorziening, slimme verbindingen en een deskundig advies. Op dit moment wordt er gezocht naar financiering en twee tot vier regio’s die hierin willen investeren. Op deze manier kan ervaringsdeskundigheid van jongeren en ouders in de jeugdzorg een volwaardige structurele bron van kennis vormen en een duurzame en gelijkwaardige partner worden in de regio.

Expertisenetwerken

Brouwer werkt zelf ook aan een bovenregionaal netwerk van ervaringsdeskundigen en ziet wat voor een belangrijke meerwaarde dit kan opleveren: ‘Ik ben vast teamlid vanuit het jongeren- en ouderperspectief bij het Jeugd Expertisenetwerk Noord-Nederland (JENN). We hebben als netwerk met elkaar besloten 3 punten extra aandacht te geven. Een hiervan is het vergroten van de inzet van ervaringsdeskundigheid. We werken nu nog met een kleine groep van vier ouders om een solide basis op te bouwen voor een bovenregionaal netwerk van ervaringsdeskundige jongeren en ouders. We hopen volgend jaar het team uit te kunnen breiden met ouders en jongeren die hun kennis en kunde beschikbaar willen stellen om vragen vanuit de gemeente en zorgaanbieders te beantwoorden, omdat hier nog zoveel naar wordt gezocht. Gemeentes kunnen in principe inwoners die gebruikmaken van jeugdzorg vinden in hun eigen gegevens, maar we merkten dat er behoefte is aan een centraal punt voor deze informatie. Als wij nu de zogenoemde visvijver creëren waarin we kennis en kunde bij elkaar brengen en we geven mensen een hengeltje om hiernaar te vissen, maken we de afstanden een stuk kleiner.’ In de regio Utrecht-Flevoland is de ervaringsacademie van start gegaan: een project voor ervaringsdeskundigheid binnen de Expertisenetwerken in deze regio. De bekendheid van Netwerk Beter Samen, het netwerk van ouders, jongeren en ervaringsdeskundigen, groeit en wordt door steeds meer zorgaanbieders, lokale teams en gemeenten gevonden. Samen met deze partners wordt ervaringsdeskundigheid verder ontwikkeld, waarbij organisaties ook graag bij elkaar in de keuken kijken voor inspiratie. De gelijkwaardige samenwerking staat hierbij hoog in het vaandel. Iedereen heeft tenslotte eigen rollen en taken, maar de passie om de hulp voor kinderen, jongeren en ouders beter in te vullen is universeel.

Het borgen van ervaringsdeskundigheid in het jeugddomein zal niet zonder slag of stoot gaan; er zijn een aantal uitdagingen. Zo moet er naast het jongerenperspectief meer oog komen voor het ouderperspectief – deze waardevolle kennis wordt vaak nog niet optimaal benut. Daarnaast moet uiteraard de financiering voor het organiseren en faciliteren van ervaringsdeskundigheid in de regio’s en jeugdhulp loskomen, omdat dit om een professionele inrichting vraagt. Een andere belangrijke factor is het ondersteunen van initiatiefnemers in de regio die het voortouw nemen. Uiteindelijk moeten de teams van ervaringsdeskundigen worden uitgebreid. Een flinke klus, maar Brouwer ziet deze uitdagingen niet als obstakels en kijkt hoopvol naar de toekomst: ‘Ik hoop dat de ervaring en kennis van jongeren en ouders een vast onderdeel gaat worden bij het maken van beleid en het ontwikkelen van wetgeving, zodat het een driedimensionale samenwerking wordt. Dat het prachtige resultaten kan opleveren hebben we de afgelopen jaren al kunnen zien.’