De maatregelen die zijn getroffen tegen de verspreiding van het coronavirus grijpen in op het dagelijkse leven. Dit kan leiden tot sociale spanningen in buurten of wijken. Maar ook het feit dat meer mensen thuis zijn kan leiden tot spanningen tussen buren. Het thema sociale cohesie en het gesprek welke indicatoren hier het best zicht op geven zijn nog volop in ontwikkeling. Zowel binnen dit dashboard als in andere trajecten.
Spanningen en misdrijven
Uit de cijfers rond spanningen in de wijk, sociale veiligheid en vermogensdelicten blijkt dat het aantal burenruzies is gestegen aan het begin van de pandemie en vervolgens stabiel is gebleven. Ook het aantal meldingen van overlast door alcohol of drugs is gestegen. Beiden kunnen komen doordat mensen vaker thuis zijn, waardoor zij meer last ervaren van anderen. Wat betreft veiligheid en criminaliteit zien we positieve effecten door het afnemen van tal van ‘high impact crimes’ (woninginbraak, overvallen, zakkenrollerij). Daarentegen is er een voortdurende stijging van online misdrijven (bijvoorbeeld Whatsapp-fraude, oplichting via Marktplaats en phishing).
Huiselijk geweld
Het aantal meldingen van huiselijk geweld is gedaald ten opzichte van 2019. Dit betekent niet dat huiselijk geweld ook minder voorkomt. Tijdens de duidingssessies maakt men zich zorgen over deze daling, omdat het ook kan betekenen dat huiselijk geweld minder zichtbaar is tijdens de lockdown. In landen om ons heen zijn er signalen dat huiselijk geweld zou toenemen. Ook vermoeden deelnemers dat er meer stress en meer ruzie kan ontstaan doordat mensen elkaar niet kunnen ontlopen. Anderzijds zou het kunnen dat ‘daders’ het lastiger vinden om geweld te plegen als er mensen in de buurt zijn (het hele gezin, de buren). Ook kan het zijn dat bepaalde stressfactoren juist wegvallen. Bijvoorbeeld minder hulpverleners, minder verplichtingen zoals kinderen naar school brengen en andere (sociale) verplichtingen. Ook kan het zijn dat gezinnen waar al huiselijk geweld speelt of speelde, gedwongen zijn om zelf oplossingen te zoeken en hier in redelijke mate succesvol in zijn. Sinds mei 2020 is een chatfunctie bij Veilig Thuis actief waarmee meer omstanders en direct betrokkenen bereikt kunnen worden. Dit thema vraagt blijvende aandacht en wordt nader onderzocht door experts.
Vertrouwen
Het vertrouwen in de overheid nam sterk toe tijdens de eerste lockdown periode. Het vertrouwen neemt de laatste periode echter wel weer af, en is recentelijk gedaald tot net onder het niveau van voor de coronacrisis. Tegelijkertijd zijn er gedurende de crisis wel grote schommelingen, ook bij verschillende groepen. Mensen met een hogere opleiding, een hoger inkomen en die makkelijker kunnen rondkomen hebben meer institutioneel vertrouwen (in overheid, RIVM en GGD) dan mensen met een meer kwetsbare maatschappelijke positie. Dit blijkt uit recente publicaties als ‘De ongeduldige samenleving De maatschappelijke impact van COVID-19 in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam & Nederland’ (RISBO, 2021).
Sociale media
Sociale mediaberichten kunnen gebruikt worden voor het meten van sociale spanningen en onrust in de samenleving. Het CBS heeft met het WODC de kennis uit eerdere onderzoeken bij elkaar gebracht en uitgebreid tot een experimenteel instrument in de vorm van een sociale spanningenindicator. Deze indicator is berekend door het bepalen van het percentage openbaar beschikbare (sociale) mediaberichten dat woorden bevat die te maken hebben met sociale spanning, basisemoties en justitie- en veiligheidsonderwerpen. Zo is te volgen hoe de indicator toe- en afneemt op dagen van verhoogde sociale spanning. Deze meet de stemming op sociale media door te tellen hoeveel positief en negatief geladen termen worden gebruikt. Op de piek rond de rellen die uitbraken na de aankondiging van de avondklok na laat het nu een meer gemiddeld beeld zien.