Wilt u meer weten over 1 van onderstaande trends/praktijkvoorbeelden of bent u benieuwd hoe andere COVID-zaken in het buitenland worden aangepakt? Neem dan contact op met Irene ten Teije.

Aanleiding voor het onderwerp

Het nieuws rondom de voorbereidingen op een tweede golf en de afstemming van maatregelen per overheidsniveau zijn in de periode van mei tot en met juli 2020 gemonitord. Hierin is gekeken naar de rol van gemeenten en wie er beslist over bijvoorbeeld op- en afschalen van coronagerelateerde maatregelen, of er ruimte is voor differentiatie tussen verschillende gemeenten en regio’s en hoe lokale overheden zich voorbereiden op een tweede golf.

Buitenlandse trends: rolverdeling tussen overheidsniveaus

De monitor liet zien dat de maatregelen met name nationaal worden opgesteld en doorgevoerd, veelal in overleg met gezondheidsinstellingen en lokale en regionale overheden.

• In België werden in het voorjaar van 2020 maatregelen nationaal doorgevoerd; er bestond toen weinig ruimte voor differentiatie tussen de landsdelen, provincies en gemeenten. Vanaf de zomer kregen gemeenten ook de bevoegdheid om lokaal aanvullende maatregelen in te voeren, zoals een avondklok of sluiting van de horeca. 
• In Denemarken wordt de ‘herstart’ van de maatschappij en economie nationaal vormgegeven. Dit gebeurt wel in dialoog met de verschillende regionale en lokale overheden, maar in principe worden de maatregelen/beperkingen in het hele land tegelijk versoepeld, dan wel heringevoerd. Een uitzondering hierop was de regio Noord-Jutland, die te maken kreeg met een extra strenge lockdown in november 2020. Deze lockdown werd echter wel aangestuurd vanuit de nationale overheid. 
• De Canadese provincies en territoria zijn leidend in het implementeren van quarantaine- en lockdownmaatregelen. Wel wordt hierbij rekening gehouden met de situatie in local health units, die een of meerdere gemeenten omvatten. De lokale overheden
  o    nemen beslissingen op basis van de lokale situatie en de best beschikbare informatie
  o    stellen plannen op om maatregelen op te heffen in hun regio, ‘including remote and isolated communities'
  o    heffen langzaamaan de maatregelen op en laten daar tijd tussen zitten om te bekijken wat de impact is 
  o    monitoren de effectiviteit en de voor- en nadelen van bepaalde maatregelen en passen aan waar nodig
• Elke prefectuur in Japan (vergelijkbaar met provincie) bepaalt het tempo van de eigen heropeningsstrategie. Onder meer Fukuoka wijkt af van de nationale trends, aangezien hier een tweede uitbraak heerste in juni. Wel kan de nationale overheid de noodtoestand uitroepen die de heropening tenietdoet. De rol van gemeenten lijkt zich voornamelijk te richten op het bepalen of (bepaalde) evenementen kunnen doorgaan. Ook hebben zij de verantwoordelijkheid bij de voorbereiding van een worst case scenario (dat is coronavirus plus natuurramp). Het Japanse Expertpanel, dat behoort tot de corona-adviesraad van de overheid, bestaat uit vertegenwoordigers van lokale overheden, naast gezondheids- en virusexperts.
• Er is weinig ruimte voor differentiatie tussen de verschillende regio’s en gemeenten in Nieuw-Zeeland. De overheid werkt met een alert level system met 4 fases, waarin bij elke fase verschillende maatregelen horen. Hoewel kort werd overwogen om burgemeesters hierin meer zeggenschap te geven (enkele burgemeesters in regio’s waar geen COVID-19- gevallen bekend waren, streefden naar versoepeling van de maatregelen), is dit niet doorgegaan. De nationale overheid heeft ook de bevoegdheid om lokale lockdowns in te voeren, zoals in Auckland in februari 2021. 
• In Zuid-Korea heeft de lokale overheid een grote rol gehad in het bepalen van welke maatregelen wanneer worden ingevoerd en herroepen. Door de nationaal goed georganiseerde controle van de epidemie vond in slechts enkele steden met een grootschalige uitbraak een volledige lockdown of quarantaine plaats. Deze lockdowns en quarantaines werden gecoördineerd door het Korea Center for Disease Control and Prevention, een samenwerking tussen lokale en landelijke overheden. De Local Disaster and Safety Management Headquarters (onderdeel van lokale overheden) waarborgen het aantal bedden op de intensive care. Er bestaan verschillen in handhaving in de publieke ruimte: de toegang tot stranden wordt gedurende de zomer gereguleerd door het ministerie van Oceanen en Visserij, maar toegang tot parken en zwembaden door de lokale overheden.

Praktijkvoorbeelden van maatregelen ter voorbereiding op een tweede golf 

Gemeenten nemen verschillende maatregelen om een mogelijke tweede golf te voorkomen of zich daarop voor te bereiden.

• Een toenemend aantal gemeenten in Japan voert individuele medische controles van zuigelingen en peuters uit. Er bestaat echter bezorgdheid dat gemeentelijke verpleegkundigen minder secuur zullen zijn voor deze testgroep en dat onderzoeken niet consistent zijn door de verschillende vaardigheidsniveaus van individuele artsen.
• In België heeft de gemeente Genk een draaibroek gemaakt om snel stappen te kunnen nemen bij een nieuwe uitbraak. Daarnaast wordt er beleid gevoerd gericht op gedragsverandering onder de bevolking om zo een tweede golf te voorkomen.
• Nieuw-Zeeland geeft aan klaar te zijn voor een tweede golf. Er zijn 3 scenario’s uitgedacht, die berusten op de algemene principes van grootschalig testen op lokaal niveau, contact opnemen met de mensen die positief testen en hun contacten (contact tracing), en hen allen in quarantaine laten gaan zolang als nodig is. Wanneer dit succesvol blijkt, kan het landelijke alert level op 1 blijven. Dit zal worden gehandhaafd op lokaal niveau en de lokale overheid kan ook het alert level voor haar regio opschalen.
• Canada heeft een whole-of-government aanpak ontwikkeld op basis van 7 leidende principes, waaronder samenwerking. Dit principe roept alle overheidsniveaus en belanghebbenden op om samen te werken om effectief en coherent te reageren. Deze principes bouwen voort op lessen die zijn getrokken uit onder meer de SARS-uitbraak in 2003. Die hebben geleid tot specifieke wetgeving, plannen, infrastructuur en middelen om ervoor te zorgen dat het land goed voorbereid is op een toekomstige pandemie-uitbraak.