Birgitta Zuidmeer startte in 2008 als informatieanalist bij de gemeente Rotterdam. De gemeente wilde proactief en (thema)gericht informatiegestuurd handhaven, naast rechtmatigheidsonderzoek op basis van burgertips en informatie van het Inlichtingenbureau (IB). Een voorbeeld is de pilot partiële inkomsten. 

‘We selecteerden alle bijstandsgerechtigden die naast hun uitkering iets bijverdienden. In gesprek met deze mensen lieten we weten dat we konden controleren of ze op andere dan de opgegeven tijden werkten. Zo ja, dan zouden we met werkgever en cliënt het gesprek aangaan om dat te formaliseren. Alleen al het erover hebben had een gunstig effect. Bovendien hoefden we niet alle ruim 30.000 bijstandsgerechtigden in de gemeente hiermee lastig te vallen.’ 

Van klein naar groot

Een recent voorbeeld van het gebruik van informatiegestuurd handhaven is bij bankvermogen. Het IB startte een pilot waarbij alle rekeningen met een hoog vermogen binnen het huishouden beschikbaar kwamen. Dus ook van minderjarige kinderen. Zo bleek dat grootouders spaarden op een rekening van hun kleinkinderen, zodat ze later kunnen studeren. 

‘Ontvangen de ouders een bijstandsuitkering en kunnen ze bij dit spaargeld, dan kan dat meetellen bij het vermogen’, zegt Zuidmeer. ‘En dus kan het gevolgen hebben voor de uitkering. Met een zogeheten BEM-clausule kunnen grootouders de rekening blokkeren tot de kleinkinderen 18 jaar zijn. ‘Regel het goed’, is hier de boodschap aan de gemeente en burgers.’

Zuidmeer laat met dit voorbeeld zien hoe je als informatieanalist trends in data kunt gebruiken om preventie en handhaving te verbeteren. ‘Ik kom een patroon tegen in mijn analyse of hoor iets in het nieuws of op de werkvloer. Dan kijk ik hoe zich dit verhoudt tot de hele Rotterdamse bijstandspopulatie. In het voorbeeld van de grootouders gebruiken we de resultaten om bijstandsgerechtigden beter te informeren en maken we beleid hoe we als organisatie met deze zaken omgaan.’ 

Consulenten hoeven dan niet meer een hele gegevensbak regel voor regel na te lopen

Van groot naar klein

Gonnie Philippa is sinds 2019 informatieanalist bij de gemeente ’s-Hertogenbosch. Zij maakt onder meer grote hoeveelheden gegevens behapbaar voor de uitvoering. ‘We hebben een aantal projecten gedaan op het gebied van samenloopsignalen van het IB. Ik kan de signalen selecteren die in combinatie met onze eigen gegevens mogelijk iets zeggen over de rechtmatigheid. Consulenten hoeven dan niet meer een hele gegevensbak regel voor regel na te lopen.’

Nieuwe regelingen

Hetzelfde geldt voor nieuwe regelingen. ‘Nog vers in het geheugen ligt de Tozo’, zegt Zuidmeer. ‘Handhaven is keuzes maken, want je kunt niet alles nalopen. De informatieanalist helpt vooraf om het risico op misbruik en oneigenlijk gebruik te onderzoeken en analyseren. Op basis daarvan kan de afdeling die de regeling uitvoert haar werk inrichten en kan de gemeente de groep waar geen onrechtmatigheid is met rust laten.’ 

‘Bij ons leidde samenwerking tussen de IT-specialist, de uitvoering en mijzelf ertoe dat er 81% minder dossiers handmatige controle vroegen’, vervolgt Philippa. ‘Dat aantal is te overzien. Blijkt er dan na onderzoek iets niet te kloppen, dan kun je snel een correctie uitvoeren en hoge terugvorderingen voorkomen.’ 

Op casusniveau

Naast langer lopende projecten, kan een informatieanalist helpen in een casus. ‘Een handhaver vermoedde op basis van signalen dat een bijstandsgerechtigde zwartwerkte’, vertelt Philippa. ‘Deze man leverde informatie aan, waaronder registraties van bezoekjes aan zijn boot. De honderden registraties in Excel verwerkte ik tot een grafiek. Die liet in een oogopslag zien op welke dagen deze bijstandsgerechtigde zijn boot vaak bezocht en de kans dat hij zwartwerkte klein was.’

Een keer is uniek, twee keer is toeval, drie keer kan een patroon zijn

Manier van werken

Zowel Philippa als Zuidmeer vallen onder toezicht en handhaving binnen Werk & Inkomen. Philippa geeft aan dat zij vooral signaalgestuurd en projectmatig werkt. ‘In de meeste gevallen bekijk ik gegevens met een projectleider en/of iemand uit de uitvoering. Kijk je vanuit verschillende perspectieven en pak je samen een dossier erbij, dan kom je vaak best snel tot inzichten.’

Zuidmeer heeft zelf toegang tot de verschillende systemen en dossiers binnen Werk & Inkomen. ‘Mijn werk bestaat voor een groot deel uit het zoeken naar patronen. Een keer is uniek, twee keer is toeval, drie keer kan een patroon zijn. Dat onderzoek ik dan verder over de hele bijstandspopulatie en leg ik voor aan mijn collega-informatieanalist. We hanteren hier altijd het vierogenprincipe. Daarna leggen we het voor aan de afdeling.’

Van data naar bruikbare informatie

Het verschil tussen een data-analist en een informatieanalist zit in de context en de processen. Philippa: ‘Als data-analist werk je met ruwe gegevens die je omzet in trends en patronen. In mijn werk als informatieanalist betrek ik ook de context en kijk ik naar bedrijfsprocessen en informatiestromen. Ik heb kennis van het sociaal domein, de Participatiewet en de AVG en weet hoe ik gegevens in die context moet en kan interpreteren.’ 

Zuidmeer: ‘Niets is wat het lijkt en wat het lijkt is soms niets. Soms zie ik gegevens waarvan ik denk dat ze iets zeggen, maar na verdere analyse ontdek ik dat het gewoon kan binnen de Participatiewet. Die kennis neem ik altijd mee.’

Zorgvuldig omgaan met gegevensdeling

Naast de gebruikelijke voorzichtigheid in het omgaan met gegevens, zijn Philippa en Zuidmeer scherp op correcte gegevensdeling. ‘We kunnen niet zomaar alle gegevens binnen de gemeente gebruiken’, zegt Philippa. ‘Een mutatie van een bijstandsgerechtigde in de BRP komt wel eerst voor een check bij onze afdeling terecht. Maar bij die uitwisseling met burgerzaken is er sprake van doelbinding en een juiste grondslag. De informatie die ik gebruik moet tot nut zijn van de uitvoering van de Participatiewet.’

Moet elke gemeente een informatieanalist hebben?

Volgens Zuidmeer is een informatieanalist vooral geschikt voor gemeenten waarvan de bijstandspopulatie te groot is om elke bijstandsgerechtigde persoonlijk te kennen. ‘Willen deze gemeenten hun handhaving en dienstverlening verbeteren, maar weten ze niet waar ze moeten beginnen? Dan kan een informatieanalist daarbij helpen.’

‘Het helpt ook heel concreet om collega’s te ontlasten’, vult Philippa aan. ‘Steeds meer informatie moet door consulenten worden omgezet in acties. Als informatieanalist kan je consulenten helpen om kwalitatiever te werken. Een dashboard met samengevatte gegevens in drie grafieken zegt meer dan een groot Excel-bestand met 26.000 regels.’

Meer informatie

Aan de hand van uw eigen informatie kunt u met bepaalde tips al anders naar handhaving kijken en uw werk efficiënt(er) organiseren. Neem hiervoor contact op met de werkgroep Informatiegestuurd Handhaven (IGH). 

• Werkwijzer: de Rol van de informatieanalist bij preventie, toezicht en handhaving
• Factsheet: aan de slag met partiële inkomsten
• Video over de functie van informatieanalisten bij de gemeente Rotterdam en 's-Hertogenbosch: