Luister naar me. Zie mijn talenten. Oordeel niet over me. Het zijn voorbeelden van kernwaarden die jeugdigen in Haarlem hebben opgeschreven. Als antwoord op de vraag: wat vind jij het allerbelangrijkst? De gemeente neemt de kernwaarden als uitgangspunt voor de jeugdhulp.
De kernwaardencampagne is ontstaan uit de vraag: hoe kunnen we de jeugdhulp beter maken en meer vanuit de bedoeling werken?, vertelt Joram van Leeuwen, contractmanager in Haarlem en Zandvoort. ‘We wilden ons opdrachtgeverschap verbeteren. Eerst zijn we gaan nadenken over procesmatige onderwerpen zoals grip, sturing en monitoren. Tot we ons realiseerden dat we de zorg beter kunnen maken op basis van de verhalen van onze jeugdigen en gezinnen.
Logisch om de doelgroep zelf te vragen wat zij belangrijk vinden in het contact met de hulpverlener of de gemeente.
Onder leiding van Liesbeth van den Bosch, destijds projectleider bij het Programma Professionaliseren in Jeugdzorg en Jeugdbescherming (PPJJ) bogen jeugdigen in het Participatieberaad zich over de vraag wat zij essentieel vinden voor betere jeugdhulp. Het leverde tien kernwaarden op.
10 kernwaarden
- Luister naar me
- Neem de tijd voor me
- Neem me serieus
- Help me kiezen
- Waardeer me zoals ik ben
- Denk met me mee
- Wees transparant naar me
- Bouw mee aan mijn toekomst
- Zie de mensen om mij heen
Zeggen dat je positief moet zijn geeft je het gevoel dat je alles fout doet
De kernwaarden zijn afgedrukt op grote posters en op een memoryspel. Het ‘gezicht’ van de campagne is Bo van Loenen (22), haar foto staat op de posters. Ze is ervaringsdeskundig en lid van het Participatieberaad. Bo was zeven toen ze psychische klachten kreeg. Hulp bleef uit, wel werden haar ouders begeleid bij het opvoeden. Na jaren van doormodderen kwam Bo als 14-jarige terecht in de jeugd-ggz. De behandeling sloot nauwelijks aan op de problematiek waar Bo mee te kampen had. ‘Ik heb een lastig intelligentieprofiel, verbaal sterk, maar praktisch kan ik haast niets.’
De juiste snaar
Bij een training leerde ze een psycholoog kennen die wel de juiste snaar raakte. ‘Zij was de eerste waarbij ik niet het gevoel had dat ik me moest verdedigen. De eerste die erkende dat ik voor een deel pech heb gehad, en dat niet alles oplosbaar is. Ik geloof zeker in verbetering en ontwikkeling, maar als iedereen steeds blijft zeggen dat je positiever moet denken - harder aan jezelf moet werken - krijg je het gevoel dat je alles fout doet.’ Bo en haar ouders moesten veel strijd leveren om voor elkaar te krijgen dat ze met de psycholoog van haar keuze aan het werk mocht. Het gaat nu beter met Bo. ‘Ik zal denk ik altijd wel een vorm van zorg nodig hebben, ik ben niet de meest stabiele factor. Maar ik vind dat ik enorm ben gegroeid.’
Spiegel
‘Bo staat symbool voor al die jongeren die we ondersteunen,’ zegt Van Leeuwen. ‘Zij heeft veel ervaring in de jeugdhulp en ze houdt ons een spiegel voor.’ De les van het verhaal van Bo is dat er in de jeugdhulp ruimte moet zijn om buiten het protocol te denken en om te zoeken naar wat een individuele jongere nodig heeft in de situatie.
Dat hulpverleners de cliënt vragen: wat vind jij nu eigenlijk? Dat gebeurt veel te vaak niet.
Zorginstelling De la Salle besloot al eerder om radicaal de jeugdige centraal te stellen aan de hand van kernwaarden. De aanpak daar vormde de inspiratie voor de Haarlemse kernwaardencampagne. Van Leeuwen streeft ernaar dat de kernwaarden op alle niveaus het uitgangspunt zijn. In de gesprekken tussen collega’s, met jeugdigen en ook met zorgaanbieders. Het gaat om betere zorg en beter opdrachtgeverschap.
Werken vanuit de bedoeling
De gemeente draagt de kernwaarden uit richting de aanbieders, bijvoorbeeld op het terrein van vastgelopen casuïstiek. Alle betrokkenen worden aan tafel gehaald, in de eerste plaats de jeugdige en zijn familie. De gemeente Haarlem staat veel maatwerk toe. Alle medewerkers – van uitvoerend tot directie – zijn geschoold in de omgekeerde toets, dat wil zeggen: werken vanuit de bedoeling. ‘Het is nog steeds een valkuil om te denken vanuit het aanbod,’ zegt Van Leeuwen. Werken met gedragen plannen, gemaakt samen met de jeugdige en zijn ouders, is ook vereiste. ‘Daar willen we met aanbieders echt stappen in maken.’
Luister ik echt of word ik in beslag genomen door een rapportage die af moet?
De kernwaarden zijn geen methode op zich, maar een algemeen vertrekpunt. Daarom hebben ze vorm gekregen in een doosje met memorykaartjes, en in een reeks posters die reizen door de zalen van het gemeentehuis. ‘Het zijn reminders om bij alles wat je doet te bedenken of het nog wel klopt met de kernwaarden. Heb ik naar je geluisterd? Heb ik je serieus genomen of word ik te veel in beslag genomen door die rapportage die om drie uur af moet zijn? Het is een ontwikkelproces dat je niet kunt verordonneren. Je moet het uitdragen en er zelf bij alles wat je doet rekening mee houden, ook in moeilijke gesprekken met aanbieders. Zie ik wel goed wat ze kunnen? Faciliteer ik ze wel echt?’
Vrijheid en verantwoordelijkheid
Van Leeuwen is zelf contractmanager, een echte ‘blauwe’ baan waarin je ook moet sturen op geld. Weliswaar is er af en toe spanning, toch helpt werken vanuit de kernwaarden bij de verantwoording en in het gesprek met aanbieders. ‘We zijn begonnen met strakke budgetplafonds, met elk kwartaal monitoren en evalueren. Dat ging te veel over geld. Bij de nieuwe verwerving hebben we gezegd: het is belangrijk dat aanbieders de vrijheid krijgen om passende zorg te bieden.
Maar die vrijheid komt met een verantwoordelijkheid om de passende zorg ook daadwerkelijk te organiseren. Meer intensieve hulp als het nodig is, afbouwen waar mogelijk.
Vrijheid en verantwoordelijkheid, ik luister naar jou, jij luistert naar mij.
Van Leeuwen monitort op stelselniveau op basis van cijfers, gesprekken en cliënten. Om vraag en aanbod beter te matchen, ontwikkelde Haarlem een app waarop aanbieders kunnen aangeven hoeveel ruimte ze hebben. Een middel om wachtlijsten te verminderen.
Werken vanuit de kern(waarden)
Binnen de gemeente is er wekelijks overleg tussen mensen uit de verschillende domeinen: jeugd, beleid, schuldhulpverlening, Wmo, bijstand en minimabeleid. Daar worden casussen die zijn vastgelopen door bureaucratie besproken. Ook in dat overleg zijn de kernwaarden van belang.
Luisteren en elkaar serieus nemen zijn essentieel voor mensen die allemaal met een andere beroepsblik aan tafel zitten, en die moeten kijken vanuit de situatie zelf en het belang van de jeugdige en zijn gezin voorop stellen.