Met het idee van Beschermd Thuis is niets mis, volgens Martijn Koopmans, Philippe Delespaul, Dirk den Hollander en Artie van Tuijn. 'Er was ook veel applaus na het rapport Dannenberg. En consensus', volgens Koopmans. 'Maar in de praktijk zagen we het tegenovergestelde gebeuren van wat werd beoogd. Het aantal Beschermd Wonen-plekken liep juist op. Ik besloot er toen toch eens wat dieper in te duiken.'
Samen met Philippe, Dirk en Artie, die zich hier al evenzeer over verwonderden, kwam het viertal stap voor stap tot de conclusie dat er iets fundamenteel mis is met hoe we dit proberen aan te pakken en dat het radicaal anders moet. 'We kijken ernaar als een zorgvraagstuk, maar het is eigenlijk een samenlevingsvraagstuk', vat Martijn samen. Gezamenlijk schreven ze een discussiestuk ‘Beschermd Wonen: one step beyond’ (pdf, 259 kB) (titel met dank aan de Britse band Madness) en roepen ze iedereen op de grenzen op te zoeken en het écht anders te gaan doen.
'De kern van herstel is dat mensen mogelijkheden kunnen exploreren. Met vallen en opstaan. Daarvan kunnen leren. Op het moment dat we dat onmogelijk maken, omdat we de schade willen beperken, leer je niet meer', volgens Philippe. 'Iemand met schulden die heel praktisch geholpen zou zijn als hij zou kunnen samenwonen, wordt - als hij een uitkering heeft - daar dan onmiddellijk op gekort. Daarmee staan regels een praktische aanpak in de weg.'
Ondersteund Wonen
Soms is er een gebrek aan acceptatie in de omgeving. 'Omdat je al snel wordt gereduceerd tot een diagnose of probleem', volgens Martijn. 'Als iemand naast jou komt wonen met de titel Beschermd Wonen, denk jij ook: wat nou beschermd? Is er een gevaar, een bedreiging? We moeten af van die benaming.' Reden voor de auteurs van ‘One step beyond’ er voor te pleiten deze stigmatiserende benaming te vervangen door ‘Ondersteund Wonen’.
Philippe is daarbij ook optimistisch over die maatschappij. 'Kijk naar de enorme toename van mantelzorg. Ondanks dat die soms wordt afgestraft. Wie wat meer hulp uit zijn omgeving krijgt, loopt nu mogelijk een indicatie voor gegarandeerde hulp mis. Dat is een probleem als de mantelzorger op vakantie gaat. We hebben een maatschappij gecreëerd waarin hulp soms wordt afgestraft.'
Artie: 'De systeemwereld heeft de leefwereld van mensen overgenomen. Het begint met het rècht op huisvesting. Dat is een mensenrecht. Als je dàt als uitgangspunt neemt, leidt dat tot een heel andere weg dan een indicatie voor Beschermd Wonen, waarin je in een vast stramien terecht komt van Ggz-begeleiding en dagbesteding en alles wat er bij hoort.'
Philippe: 'Waarvoor je ook aan allerlei eisen moet voldoen, die we aan andere mensen niet stellen. Mensen gaan daarmee akkoord omdat ze geen keus hebben. Behoefte aan ondersteuning leidt automatisch tot gecontracteerd aanbod. Dat is een machine die voorbijgaat aan de echte unieke situatie van iemand. En daarmee blijven vaak heel veel mogelijkheden rond de cliënt ongebruikt.'
We zijn het waarom kwijt
Martijn: 'Natuurlijk wil je als maatschappij weten of geld rechtmatig wordt besteed en dat dat op een goede en zorgvuldige manier gebeurt. Maar de manier waarop we dat georganiseerd hebben, is schadelijk voor het herstelproces van mensen. Het gaat om unieke mensen, unieke vraagstukken en unieke omstandigheden. Daar moet je recht aan doen. Dan kun je pas echt herstel bevorderen.
Ik ga er van uit dat iedere partij - woningcorporatie, zorgorganisatie, gemeente - de beste intenties heeft. Maar als je vraagt waarom we dingen doen zoals we die doen, dan zijn we dat een beetje kwijt geraakt. We accepteren dat dingen zijn zoals ze zijn. Laten we daar nou eens op een wat prikkelende manier de discussie over voeren.'
Pareltjes
Met alle kritiek zijn de auteurs er ook van overtuigd dat er op allerlei plekken in het land, in allerlei unieke situaties, ook hele goede dingen gebeuren. Maar omdat die vaak buiten de geïnstitutionaliseerde zorg plaatsvinden, of zorgpartijen daar misschien wel buiten de lijntjes kleuren, blijven die grotendeels onder de radar. Geen van de auteurs verwacht met ‘One step beyond’ de wereld te veranderen. Maar ze hopen wel een impuls te geven aan een in hun ogen broodnodige discussie, roepen partijen op niet bang te zijn, zelf na te denken en gewoon hulp te bieden. Doen wat nodig is. Ook als het buiten de lijntjes is.
En ze zijn benieuwd. Benieuwd naar die inspirerende voorbeelden, die ‘pareltjes', die er ongetwijfeld in het land zijn. 'Om te leren. Niet om te kopiëren', besluit Martijn. 'De basis is: ga met cliënten, ouders, omgeving, de open dialoog aan. Wat is nu je vraag, wat heb je nodig?'