Islamitisch begraven en eeuwigdurende grafrust
-
Tijdens het opstellen van deze vragen en antwoorden waren de volgende gemeenten bij ons bekend waar Islamitisch begraven mogelijk is gemaakt:
- Nuenen
- Bergen op Zoom
- Utrecht
- Rotterdam
- Almere
- Zuidlaren
- Schiedam
- Den Haag
- Nijmegen
- Pijnacker-Nootdorp
Op www.Rijksoverheid.nl op de speciale pagina met info over uitvaarten in relatie tot de coronacrisis. Staan de gemeenten vermeld waar islamitisch begraven mogelijk is. Zie
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-covid-19/bijzondere-gelegenheden/uitvaarten
Ook de meeste Nederlandse natuurbegraafplaatsen hebben graven voor onbepaalde tijd.
Ongeveer 60 gemeentelijke begraafplaatsen hebben plaats voor Islamitisch begraven voor een bepaalde periode die mits tijdig aangegeven, steeds verlengd kan worden.
-
Ja, dat is mogelijk, zie verder het antwoord op de vraag ‘Is islamitisch begraven met eeuwigdurende grafrust in Nederland mogelijk?’
-
Ja. De Wlb bevat weliswaar geen expliciete regeling (en daarmee ook geen garantie) voor eeuwigdurende grafrust, maar laat hiervoor wel de nodige ruimte. Beheerders van gemeentelijke begraafplaatsen zijn vrij om zowel bij de uitgifte van een algemeen graf als bij de vestiging van een uitsluitend grafrecht op een particulier graf eeuwigdurende grafrust aan te bieden. Ook beheerders van bijzondere begraafplaatsen hebben die mogelijkheid. Hoe de eeuwigdurende grafrust vervolgens daadwerkelijk wordt gerealiseerd, is afhankelijk van de inhoud van de akte van uitgifte waarmee het grafrecht wordt gevestigd, de eventuele algemene voorwaarden van de begraafplaats en – in het geval van een gemeentelijke begraafplaats – de geldende beheer verordening.
Een begraafplaatshouder is niet wettelijk verplicht tot het faciliteren van eeuwigdurende grafrust, maar diverse begraafplaatsen hebben hieraan wel hun medewerking verleend . Dat kan door middel van de vestiging van uitsluitende grafrechten voor onbepaalde tijd (particulier graf), waarbij de rechthebbende en de begraafplaatshouder de nodige afspraken maken over de betaling van de rechten en het onderhoud om te verzekeren dat nooit geruimd zal worden (zie hiervoor het antwoord op deze vraag) . Op de meeste begraafplaatsen in Nederland worden particuliere graven voor bepaalde tijd uitgegeven. Omdat deze grafrechten volgens de wet verplicht worden verlengd op verzoek van de rechthebbende kan zo ook eeuwigdurende grafrust gerealiseerd worden zolang er een rechthebbende is (artikel 28, tweede lid, Wlb). Bij een algemeen graf bepaalt de beheerder wie in het graf wordt begraven. De begraafplaatshouder kan hierbij zichzelf regels opleggen, bijvoorbeeld in de beheerverordening, om algemene graven uit te geven met respect voor eeuwigdurende grafrust.
Volgens de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen (LOB) stellen verreweg de meeste beheerders van begraafplaatsen die eeuwige grafrust aanbieden hieraan extra voorwaarden. De LOB noemt daarvoor 3 redenen:
- Ten eerste zijn er op veel begraafplaatsen in Nederland in onbruik geraakte graven -zonder vindbare rechthebbende- die in zeer slechte staat verkeren.
- Daarnaast kent brede toepassing van eeuwigdurende grafrust een ruimtebeslag die op de Nederlandse begraafplaatsen niet haalbaar is.
- Ten slotte wijst de LOB erop dat het vrijwel onmogelijk is om iets voor de eeuwigheid te regelen
De LOB adviseert eeuwigdurend grafrecht te regelen via de vestiging van uitsluitende grafrechten voor onbepaalde tijd (particulier graf).
-
(Bijvoorbeeld over de aanwezigheid van een ontvangstruimte, toiletgebouwen, en parkeerplaatsen.)
De gemeente moet op grond van de Wlb zorgen dat kerkgenootschappen onder redelijke voorwaarden een terrein in eigendom kunnen verwerven en het college kan maatregelen voorschrijven om de grond geschikt te maken voor de begraafplaats. Daarnaast heeft de gemeente een ruime mate van contractvrijheid om in het koopcontract met het
kerkgenootschap voorwaarden op te nemen waar de inrichting van de begraafplaats minimaal moet voldoen, bijvoorbeeld over de aanwezigheid van een ontvangstruimte, toiletgebouwen, en parkeerplaatsen. Deze contractvrijheid is echter niet onbegrensd. De afspraken mogen geen afbreuk doen aan dwingende wettelijke voorschriften, incl. lagere regelgeving. Daarnaast kunnen geen voorwaarden worden opgelegd die afdoen aan de vrijheid van bijzondere begraafplaatsen om zelf te bepalen hoe zij invulling geven aan het begraven conform hun eigen tradities.In overleg met het kerkgenootschap zal moeten worden bepaald wat redelijke voorwaarden zijn. Dat zal tevens afhangen van de financiële middelen waarover het kerkgenootschap beschikt wat zij kunnen realiseren. De gemeente heeft na de uitgifte van de grond geen verdere (financiële) rol meer in de aanleg en exploitatie van de begraafplaats.
-
Voor de beantwoording is artikel 23 Wlb tweede lid relevant. Dit artikel luidt: "Begraving geschiedt in een algemeen graf, waarbij de houder van de begraafplaats bepaalt wie daarin wordt begraven, dan wel in een particulier graf, zijnde een graf waarop een uitsluitend recht is gevestigd, waarbij de rechthebbende bepaalt wie daarin wordt begraven."
Gemeenten mogen in hun beheersverordening bepalen dat alleen graven worden uitgegeven aan inwoners van de gemeente, of gemeenten als sprake is van een gezamenlijke begraafplaats. Overigens is dit niet altijd houdbaar. Geadviseerd wordt om in de regeling een hardheidsclausule op te nemen, zodat in situaties waarin de regeling onhoudbaar uitpakt een uitzondering kan worden gemaakt (bijvoorbeeld wanneer niet in de gemeente wonende echtgenoten of voormalige inwoners in de gemeente begraven willen worden.) Als er in het verleden op de gemeentelijke begraafplaats particuliere graven zijn uitgegeven onder een beheersverordening waarin niet is opgenomen dat alleen inwoners in het graf begraven mogen worden, dan zal voor een wijziging van die beheersverordening passend overgangsrecht getroffen moeten worden.
Kerkgenootschappen mogen in hun reglement voor hun bijzondere begraafplaats bepalen dat alleen graven worden uitgegeven aan leden van dat kerkgenootschap en ook andere beheerders van bijzondere begraafplaatsen zijn vrij te bepalen aan wie grafrechten worden uitgegeven. Voor bijzondere begraafplaatsen kan de gemeente niet als voorwaarde stellen dat alleen inwoners van de eigen gemeente op de begraafplaats begraven mogen worden. Inherent aan bijzondere begraafplaatsen is dat zij zelf mogen bepalen wie er begraven wordt en zelf mogen bepalen hoe zij invulling geven aan het begraven, in overeenstemming met hun eigen tradities en rituelen.
-
Voor de beantwoording is artikel 38 relevant. De tekst luidt:
‘Een kerkgenootschap is gerechtigd tot het hebben van één of meer kerkelijke begraafplaatsen tot een zodanige uitgestrektheid, als overeenkomt met een redelijk deel van de grond, welke in de gemeente voor begraafplaatsen bestemd is. De gemeenteraad kan aan een kerkgenootschap op zijn verzoek toestaan, meer of grotere begraafplaatsen te hebben, onverminderd het recht van de andere kerkgenootschappen, bedoeld in de eerste volzin’.
Hier staat niet expliciet dat het kerkgenootschap zich binnen de grenzen van de gemeente moet bevinden, maar ik ga ervan uit dat het wel zo bedoeld is.
Hier ligt de verbinding met artikel 33:
‘Een gemeente heeft voor zich of met een of meer andere gemeenten tezamen tenminste een gemeentelijke begraafplaats, tenzij gedeputeerde staten van deze verplichting tijdelijk ontheffing hebben verleend’.
Het gaat om de volgende wettelijke vereisten:
- dat de gemeenteraad de gronden in de gemeente aanwijst waar begraven kan worden
- de gemeente beschikt over tenminste 1 ingerichte algemene begraafplaats.
- De gemeente aan kerkgenootschappen die dat willen binnen de eigen gemeentegrenzen een evenredig deel van de grond aanbiedt om hun eigen leden te kunnen begraven.
De gemeente mag bepalen dat zij voorrang geeft aan een verzoek van een Islamitisch kerkgenootschap in de eigen gemeente boven een verzoek van een Islamitisch kerkgenootschap in een andere gemeente.
Wel lijkt het raadzaam dat gemeenten bij verzoeken als deze met elkaar in overleg treden. Gemeenten kunnen ook gezamenlijk in een islamitische begraafplaats voorzien. Van de verschillende islamitische kerkgenootschappen mag verwacht worden dat zij samenwerking bij het indienen van een aanvraag voor een islamitische begraafplaats, zeker wanneer deze organisaties zich allemaal binnen de gemeentegrenzen bevinden.
-
Ja. Een kerkgenootschap heeft bijzondere rechten die een private rechtspersoon niet heeft.
-
Het hangt ervan af of de gemeente van oordeel is dat uitbreiding van de grond voor begraven in de gemeenten gewenst is, bijvoorbeeld vanwege uitbreiding van de bevolking. In dat geval moet de gemeente grond aankopen en verkopen aan het kerkgenootschap. Indien de gemeente van mening is dat er voldoende grond voor begraven in de gemeente beschikbaar is, kan de gemeente ervoor kiezen om een deel van de bestaande grond voor begraven beschikbaar te stellen aan het kerkgenootschap. Op grond van artikel 40 lid 3 Wlb moet het kerkgenootschap de grond op redelijke voorwaarden in eigendom kunnen verwerven.
-
En wat als er verzoeken van verschillende moskeeën tegelijk komen, hoe kan het aantal leden dan worden gecontroleerd en wie heeft recht op welk aandeel?
Volgens artikel 38 is een kerkgenootschap gerechtigd om een begraafplaats te hebben die naar verhouding qua omvang overeen komt met het aantal kerkelijke leden in de gemeente. Als 10% van de inwoners van een gemeente lid is van een bepaald kerkgenootschap, dan dient de gemeente toe te staan dat deze een begraafplaats heeft van de omvang van 10% van de begraafplaatsen in de gemeente. (En er mag ook een correctie plaatsvinden voor crematie mits crematie in die geloofsgemeenschap een reële optie is ). Wanneer de moskee of Islamitische organisatie een kerkgenootschap in de zin van art. 2:2 BW is, geldt deze regel ook voor de moskee. De gemeente kan de regel ook van toepassing verklaring op een religieuze organisatie die geen kerkgenootschap is, maar is hiertoe niet verplicht.
Het is lastig om te bepalen hoeveel leden een moskee van een bepaalde Islamitische geloofsrichting in de gemeente heeft.
De traditionele kerken houden hun ledenaantal over het algemeen goed bij. Of dat voor een moskee ook geldt is ons niet bekend. Het CBS kan wel gegevens presenteren over inwoneraantallen met een niet-westerse afkomst, maar dat houdt niet in dat deze allemaal het Islamitisch geloof aanhangen en volgens islamitische traditie begraven willen worden.
-
Als er in de wet staat ‘draagt zorg voor’, dan is dat een taakstelling voor de gemeenten, en een indicatie dat het voor diens kosten en risico komt. Vervolgens moet het kerkgenootschap het op redelijke gronden kunnen verwerven. Wat redelijk is, dat zal afhangen van de omstandigheden van het geval. Als die er niet uitkomen, dan beslist gedeputeerde staten. Het is dus belangrijk dat gemeente en begraafplaats al in vroeg stadium overleggen over en weer wat redelijk is qua verwerving van beoogde grond inclusief vergunning kosten en doorleveringsvoorwaarden. De wet geeft geen klip en klaar antwoord, het zal ook van geval tot geval verschillen.
De procedure is als volgt:
- Een Kerkgenootschap heeft recht op een begraafplaats, die overeenkomt met redelijk deel van de grond die in de gehele gemeente is bestemd voor begraafplaatsen (art. 38).
- De begraafplaats kan alleen gevestigd worden op grond die daartoe door de gemeenteraad is aangewezen (art. 40 lid 1)
- Als het kerkgenootschap nog geen eigenaar is van de beoogde grond (die door de gemeenteraad is/wordt aangewezen voor de bijzondere begraafplaats), dan kunnen zij het college verzoeken (“desgevraagd”) zorg te dragen dat het kerkgenootschap die grond kan verwerven (art. 40 lid 3). Dat is volgens de toelichting de aankoop, eventueel onteigening (dit kan alleen de overheid doen), gereedmaken voor de bestemming als begraafplaats. Omdat de zorg bij de gemeente ligt, zijn die kosten voor de gemeente. De kosten voor wijziging bestemmingsplan vallen hier ook onder, tenzij de Omgevingswet anders bepaalt.
- Vervolgens kan de gemeente die grond doorleveren/verkopen aan het kerkgenootschap, tegen redelijke voorwaarden, bijvoorbeeld tegen kostprijs, waaronder ook de kosten voor wijziging en klaarmaken van de grond kunnen vallen. De wet zegt niet wat redelijk is, maar aandachtspunt is dat als de gemeente voor minder dan de kostprijs/waarde zou leveren, er dan sprake kan zijn van staatssteun. Het uitgangspunt van artikel 40 lid 3 is wel dat het kerkgenootschap in eigendom kan verwerven. De gemeente zou een aanbod kunnen doen om de grond in erfpacht uit te geven of andere gebruiksrechten aanbieden, maar kerkgenootschap kan erop staan dat zij de grond in eigendom kan verwerven. Voorwaarde daarbij is dat de gemeente in het begin van het proces heeft onderzocht of het kerkgenootschap daartoe over voldoende financiële middelen beschikt.
- In het uiterste geval als gemeente en kerkgenootschap er niet uitkomen, dan bepalen gedeputeerde staten de voorwaarden, bijvoorbeeld de prijs/leveringsvoorwaarden.
Een kerkgenootschap heeft dus zeker rechten op grond van de Wlb, maar de instemming van de gemeenteraad is in deze ook een belangrijke voorwaarde: het moet een redelijk deel zijn van alle begraafplaatsen en de raad moet ook de grond (kunnen/willen) aanwijzen. Vervolgens komen die kosten voor rekening van de gemeente, maar die levert de grond met redelijke voorwaarden door aan het kerkgenootschap. Daadwerkelijke kosten zullen relevant zijn voor beoordeling wat redelijk is, maar wellicht ook draagkracht van het kerkgenootschap en het belang van de begraafplaats bij gebrek aan alternatieve vergelijkbare begraafplaatsen in de omgeving.
Er is geen jurisprudentie, dus dit is vanuit de wetgeving lastig invullen. Het is echt aan het college van gedeputeerde staten in een specifiek geval om te beslissen wat redelijk is.
-
De tekst van het artikel luidt:
‘Burgemeester en wethouders kunnen maatregelen voorschrijven, welke nodig zijn teneinde de grond geschikt te maken om als begraafplaats te dienen’.
De gemeente zal moeten nagaan of de grond geschikt is als begraafplaats. Bij klei en veengrond zal mogelijk extra zand moeten worden aangebracht. Soms moet vanwege de grondwaterstand de grond worden opgehoogd of een drainage worden aangebracht. Als het overige zoals het aanleggen van paden, beplanting, gebouwen, voorzieningen, valt onder de inrichting van de begraafplaats en is de verantwoordelijkheid van het kerkgenootschap of de organisatie die de begraafplaats gaat exploiteren.
-
Het begrip eeuwigdurende grafrust komt in de Wlb niet voor. We kunnen er geen juridische definitie van geven, maar er wordt mee bedoeld dat er een grafrecht zou bestaan dat voor altijd zou moeten duren. Daarmee is het begrip “eeuwigdurend” echter nog niet gedefinieerd.
Een grafrecht voor onbepaalde tijd als bedoeld in artikel 28, eerste lid, Wlb beoogt grafrust te vestigen zonder vooraf vastgestelde einddatum.. In juridische zin is bij een (uitsluitend) grafrecht voor onbepaalde tijd als bedoeld in artikel 28, eerste lid, van de Wlb sprake van een particulier graf. De rechthebbende beslist wie in het graf begraven wordt en het graf kan alleen worden geruimd met toestemming van de rechthebbende. De houder van de begraafplaats kan het grafrecht voor onbepaalde tijd niet zomaar opzeggen, maar er zijn wel gronden voor beëindiging, bijvoorbeeld als het grafrecht niet meer conform de afspraken betaald worden en ook in het geval van kennelijke verwaarlozing kan een grafrecht voor onbepaalde tijd aflopen en mag het graf geruimd worden, als de wettelijk voorgeschreven notificatieprocedure wordt gevolgd. De twee begrippen grafrecht voor onbepaalde tijd en eeuwig durend grafrecht zijn dus niet hetzelfde. Vaak wordt een uitsluitend grafrecht voor onbepaalde tijd gebruikt om eeuwigdurende grafrust vorm te geven. Een voorwaarde is daarbij dat geregeld moet zijn dat er altijd een rechthebbende op het graf is Daarmee worddt het eeuwigdurende karakter een afspraak tussen de houder van de begraafplaats en de rechthebbende van het graf. Bij afwezigheid van een rechthebbende kan het recht alsnog vervallen worden verklaard.