Wat is de rol van burgemeesters in het digitale veiligheidsdomein en wat kunnen zij doen aan de groeiende dreiging die uitgaat van cybercriminelen? Programmamanager Digitale Veiligheid van de VNG, Kàto Vierbergen ging hierover in gesprek met burgemeesters Martijn Vroom (Krimpen a/d IJssel) en Pieter Heiliegers (Uithoorn) en zij vroeg Directeur VNG Informatiesamenleving, Nathan Ducastel wat de VNG doet om gemeenten bij deze uitdaging te ondersteunen.
De afgelopen jaren zijn al mooi stappen vooruit gezet op dit thema, zo gaven de burgemeesters aan, maar dit is nog lang niet genoeg. Voor gemeenten is er nog voldoende ruimte om van elkaar te leren, terwijl er tegelijkertijd nog veel bestuurlijke vragen zijn over de bevoegdheden die bestuurders in het digitale domein kunnen inzetten. Bijvoorbeeld bij het tegengaan van cybercriminaliteit.
Cyberburgemeesters
Inmiddels kent Nederland ook een groep van 20 zelfbenoemde ‘cyberburgemeesters’. De cyberburgemeesters zijn een groep van burgemeesters die het thema digitale veiligheid hebben omarmd. Het collectief fungeert als ‘zwerm’ en wil een extra moeite doen om het thema boven aan de bestuurlijke agenda’s te houden. Bijvoorbeeld in de eigen regio, waar zij meestal de portefeuillehouder op dit thema zijn. Wij zijn landelijk nu met 20 cyberburgemeesters en iedere burgemeester kan zich aansluiten.
Digitale Veiligheid op het niveau van de stad
Dat de verantwoordelijkheid van burgemeesters op het gebied van digitale veiligheid zich allang niet meer beperkt tot de grenzen van het eigen gemeentehuis, wordt door alle sprekers grif erkend. In een wereld waar fysieke veiligheid en digitale veiligheid niet meer los te zien zijn van elkaar, is het belangrijk dat we hier ook in ons beleid rekening mee houden. op dit moment kennen we in Nederland wel een functionerend fysiek veiligheidsstelsel maar een digitaal veiligheidsstelsel is ook hard nodig. Op dit moment is het bijvoorbeeld moeilijk in te schatten onder welke voorwaarden bijvoorbeeld een digitaal straatverbod kan worden opgelegd. Gelukkig wordt hier in steden als Utrecht wel mee geëxperimenteerd en het is goed om te toetsen of bestuurlijke maatregelen uit het fysieke domein ook in het digitale domein juridisch houdbaar blijken.
Het is daarom belangrijk dat gemeenten op dit onderwerp van elkaar blijven leren en digitale veiligheid voldoende aandacht geven in hun belangrijkste beleidsdocumenten. Het Integraal Veiligheidsplan (IVP) dat gemeenten iedere vier jaar opstellen, is hier dé plek voor. Vanuit de VNG doen wij ons best om gemeenten aan te sporen om aandacht voor digitale veiligheid in dergelijke kaders op te nemen. Bijvoorbeeld door gemeenten te ondersteunen met een Focusblad Digitale Veiligheid dat handvatten biedt om hier beleid op te maken.
Van links naar rechts: Nathan Ducastel, Káto Vierbergen, Martijn Vroom en Pieter Heiliegers.
Digitale en gedigitaliseerde criminaliteit
Slim beleid is dan ook hard nodig om de groeiende dreiging van digitale en gedigitaliseerde criminaliteit een halt toe te roepen. Cybercriminaliteit is inmiddels een enorm probleem, waar verschrikkelijk veel geld in omgaat. Cybercriminelen kunnen betrekkelijk gemakkelijk in de anonimiteit opereren het is heel gemakkelijk om je pijlen op een grote groep potentiële slachtoffers te richten. Om hier actief tegenop te treden, hebben we veel meer kennis nodig. We denken bijvoorbeeld vaak dat ouderen de grootste kans hebben om slachtoffer te worden, maar in de praktijk blijkt dat helemaal niet zo te zijn. Het zijn juist de mensen onder de 45 jaar, die al helemaal gewend zijn om digitaal te leven, die het meest vaak slachtoffer worden.
Daarom is het ook zo belangrijk dat de aangiftebereidheid van slachtoffers van digitale criminaliteit omhoog gaat. Pas als je weet hoe digitale en gedigitaliseerde criminaliteit speelt en zich ontwikkelt, kan je het effectief aanpakken. Door bijvoorbeeld jeugdagenten trainen, zoals Uithoorn doet, die weten hoe ze het gesprek met jongeren hierover moeten aanknopen. Of je gaat slimme samenwerkingsverbanden aan met politie, jeugdzorg en slachtofferhulp om slachtoffers te ondersteunen, maar ook om preventief te kunnen optreden.
Voor dit alles is wel geld nodig. Gemeenten hebben dit nodig om hun interne informatiebeveiliging op orde te krijgen en te houden, maar ook om de openbare orde op lokaal niveau te kunnen beschermen. Hierover zijn VNG en de cyberburgemeesters ook in gesprek met het rijk. Tegelijkertijd moeten we ook roeien met de riemen die we hebben en is het belangrijk dat gemeenten goed van elkaar blijven leren en kijken naar wat wél kan. De VNG is er om gemeenten hier zo goed als mogelijk bij te ondersteunen. Alleen door de krachten te bundelen, ben je namelijk cybercriminelen te slim af!