Verenigingsstrategie 2030

maandag 10 oktober 2022

Algemeen directeur Leonard Geluk en Pieter Jeroense, plaatsvervangend algemeen directeur, bezoeken de provinciale afdelingen om in gesprek te gaan over de Verenigingsstrategie 2030. Lees hier hun verslagen. 

Groningen (9 februari 2023)

door Leonard Geluk

Zoals gebruikelijk begonnen we met de actualiteit, deze keer ging het over de jeugdhulp, asiel en migratie, de financiën van gemeenten en de gaswinning.

Al sinds de decentralisatie van de jeugdhulp wordt het gesprek met het rijk gevoerd over de gemeentelijke (meer-) uitgaven. Met de uitspraak van de commissie van wijzen in mei 2021 leek er een oplossing voorhanden. In de uitwerking van de Hervormingsagenda is er desalniettemin nog geen consensus over het financieel kader en de risicoverdeling. Dat is betreurenswaardig, zeker ook met oog op de positie van kwetsbare kinderen en gezinnen. Van de gemeenten mag evenwel niet worden verwacht dat deze akkoord gaan met financiële risico’s die buiten hun sturingsmogelijkheden vallen.

De VNG wil het vraagstuk van asiel en migratie samen met het kabinet oppakken met solidariteit en proportionaliteit als uitgangspunten. U stelde vast dat de Groningse gemeenten al veel doen, ook kijkend naar hetgeen de spreidingswet beoogt. Als suggestie gaf u mee de verdelingssystematiek van statushouders ook op asielzoekers toe te passen. Daarnaast werd gewezen op het belang van goede opvang. Dat gaat verder dan huisvesting en ziet ook op dagbesteding, toeleiding naar werk, goede zorg e.d. Het continueren van de noodopvang is om tal van redenen geen reële optie. In de provincie sluiten de komende tijd een aantal locaties. Daarvoor is nog geen oplossing voorhanden. U doet daarom een appèl op IND en COA om meer proactief te acteren.

In het licht van keuzes van het kabinet dreigt na 2025 een groot financieel gat, het ravijn. Er is een doorbraak nodig in het overleg met de fondsbeheerders. VNG zet zich ervoor in dat er zo snel mogelijk duidelijkheid komt.

Wij spraken ook over het onderzoek van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning. Inmiddels is het rapport openbaar. Wij gaan met de Groningse gemeenten overleggen hoe wij kunnen ondersteunen in het overleg met het Kabinet bij de opvolging van de uitkomsten en aanbevelingen.

Presentatie VNG Verenigingsstrategie

Het tweede deel van de bijeenkomst was gewijd aan de concept verenigingsstrategie van de VNG. Deze zal op 14 juni a.s. in Groningen aan de leden ter vaststelling worden voorgelegd.

Geïnspireerd op het denken van Stephen Covey heb ik mijn visie op een goede en faire overheid toegelicht. Kern is een proactieve overheid die de moed heeft een stap naar voren te zetten en dat doet vanuit een sterke visie. Die visie is richtinggevend en biedt de handvatten voor sturing. De visie kan rekenen op draagvlak en wordt in partnerschap met andere partijen gerealiseerd met aandacht voor de juiste prioriteiten. De overheid luistert aandachtig naar andere betrokkenen en zeker naar de uitvoeringspraktijk. En leert en ontwikkelt zich permanent. In onzekere tijden zoeken burgers naar moreel leiderschap; dat gaat veel verder dan het dominante neoliberale denken in termen van effectiviteit en efficiency en vergt een waardegedreven attitude.

Er spelen grote vraagstukken: klimaat, energie, spanning op de geopolitieke verhoudingen, grote veranderingen in de demografie. De overheid zal moeten veranderen. En daar wil de VNG met de nieuwe verenigingsstrategie gestalte aan geven. Kern is dat gemeenten een stap naar voren doen en meer proactief aan de slag gaan met vraagstukken die op hen afkomen.

Deze aanpak hoeft niet op elk onderwerp te worden toegepast waar gemeenten voor verantwoordelijk zijn. Ik pleit voor deze proactieve aanpak op de onderwerpen waarin gemeenten, vanwege hun kennis van de specifieke context en de uitvoering, een grotere rol van betekenis kunnen spelen als we kiezen voor ‘omkering’. Gemeenten bepalen op basis van hun kennis het beleid en vragen het rijk om de randvoorwaarden in te vullen. Dit model is het vertrekpunt in de nieuwe verenigingsstrategie. Een terrein waarop het zich goed laat toepassen is dat van de bestaanszekerheid. Gemeenten kunnen hierin een unieke betekenis hebben voor inwoners en doen wat nodig is, in plaats van het continueren van de huidige, sterk gesegmenteerde praktijk die onvoldoende aansluit op de werkelijke behoeften en mogelijkheden. Vooral voor kwetsbare mensen kan aldus het verschil worden gemaakt.

In de geschiedenis van de gemeenten zijn interessante en krachtige voorbeelden terug te vinden van het model van ‘omkering’. Denk aan de inzet van Wibaut bij het tegengaan van verkrotting, maar ook aan het opzetten van rioolsystemen en de verwerking van afval. Gemeenten hebben daarin verantwoordelijkheid genomen en het verschil weten te maken. Los van bestaanszekerheid, is die rol ook te pakken op thema’s als de energietransitie (vgl. het gemeentelijk warmtenet). Gemeenten kunnen daarin samen optrekken en veel denk- en uitvoeringskracht mobiliseren.

Discussiepunten

We hebben de Verenigingsstrategie vervolgens met elkaar besproken aan de hand van een aantal stellingen:

  1. Gemeenten ontwikkelen zich tot één sterke bestuurslaag onder meer door verbreden GGU en aanpak arbeidsmarkttekorten. In de discussie heeft u gewezen op het belang van democratische controle door de gemeenteraad en ook heeft u benadrukt dat grote gemeenten de kleinere gemeenten niet moeten overvleugelen. Samenwerking is maatwerk en meerwaarde is het bepalende criterium. Vaak zal die meerwaarde uitsluitend kunnen worden gerealiseerd als voldoende wordt aangesloten op het eigen karakter van gemeenten/regio’s.
  2. Gemeenten investeren in benchmarks en visitaties om van elkaar te leren en de bestuurskracht en de kwaliteit van de uitvoering te versterken. Door van elkaar te leren, profiteren alle gemeenten. Immers: geen enkele gemeente scoort op alle onderdelen hoog. Via benchmarking en visitatie komen best practices naar boven die zijn te benutten voor verdere ontwikkeling.
  3. De VNG ontwikkelt zich verder als knooppunt van netwerken door meer samen te werken met netwerken van gemeenten en de lobbyboodschap verder af te stemmen. Er zijn ontzettend veel netwerkorganisaties: G4, G40, de P10, de riviergemeenten, de kustgemeenten, de grensgemeenten etc. Dat is prima, maar we moeten vermijden dat deze zich afzonderlijk richten tot het rijk op dezelfde thema’s maar met een verschillende boodschap. Dat komt de kracht van de gemeentelijke lobby niet ten goede.
  4. We ontwikkelen overlegvormen waarbij de VNG meer draagvlak krijgt en daarmee meer mandaat heeft richting rijk (a la VB. We spraken erover dat een sterke bestuurslaag vraagt om een bijpassend overlegmodel en mandaat. Pas dan zijn gemeenten een stevige gesprekspartner voor het rijk. Dat laat zich niet op individuele basis regelen met 342 gemeenten. Daarvoor is een systeem van getrapte besluitvorming nodig. Dat model is de komende tijd uit te vinden.
  5. De VNG ontwikkelt zich tot de vereniging van gemeenten die samenwerken in regio’s. 40% van het gemeentelijk budget circuleert in regionale opgaven. De VNG zal zich daartoe dienen te verhouden met aandacht voor de democratische legitimatie. U benadrukte dat aansluiten bij de regio een belang moet dienen. Dat staat buiten kijf bij bijvoorbeeld het fungeren van de GGD-regio en de Omgevingsdiensten. U waarschuwde dat het voor het rijk wel erg gemakkelijk is om te werken via de lijn van de regio’s en zo tot besluiten te komen. Vgl. Covid en het VB en nu ook weer het asielvraagstuk. Zo plaats je de VNG buiten het speelveld. Dat is dus een aandachtspunt.

Tot slot

De resultaten van mijn ronde door het land worden verwerkt in de Strategie. Deze zal op 14 juni a.s. voorliggen in de Algemene Ledenvergadering.

Limburg (20 januari 2023)

door Leonard Geluk

In Roermond trapten we af met de actualiteit: de Hervormingsagenda Jeugd, asiel en migratie, en het financiële ravijn dat we verwachten als er niets verandert in de houding van het rijk. We stonden stil bij de spreidingswet: hoe kunnen gemeenten solidair en proportioneel hun bijdrage leveren aan opvang van vluchtelingen en huisvesting van statushouders? Daarbij kwam aan de orde dat gemeenten onderling in een regio afspraken zouden moeten kunnen maken als het gaat om opvang en huisvesting, samenhangend met de aanwezige infrastructuur en het draagvlak onder inwoners. Flexwoningen voor een gemengde doelgroep van statushouders, jongeren en vluchtelingen afkomstig uit Oekraïne werden genoemd als een mogelijke oplossing, die aan de regionale Limburgse Regietafel wordt besproken. Ook is aangegeven dat draagvlak in lokale gemeenschappen noodzakelijk, maar ook soms kwetsbaar is.  

Proactieve overheid

In mijn presentatie ging ik in op ‘De zeven eigenschappen voor goed leiderschap’ van Stephen Covey die ik heb vertaald naar de zeven eigenschappen voor een goede overheid. De meerderheid van de zaal gaf aan bezorgd te zijn over het functioneren van de overheid en de samenleving, maar dat ook het besef steeds meer doordringt dat het snel anders moet. Het reduceren van complexiteit bij de overheid en betere communicatie werden hierbij onder meer genoemd. Er is behoefte aan een proactieve overheid met visie en dat is ook een van de zeven punten van Covey, waarmee wij aan de slag gaan. 

Nieuw model

Ik heb toegelicht dat wij als VNG naar een nieuw model zoeken, dat we ‘omgekeerd medebewind’ hebben genoemd. Hierin doen gemeenten een stap naar voren door bepaalde maatschappelijke opgaven te agenderen en oplossingen aan te dragen en vervolgens aan het rijk de randvoorwaarden te stellen voor de uitvoering. We denken hierbij aan de volgende thema’s: bestaanszekerheid, kansengelijkheid, gezond leven en ouder worden, klimaat & energie en de lange termijn ruimtelijke inrichting van Nederland. De komende tijd willen we dit stap voor stap uitwerken. 

Regionale samenwerking over de grens

Ik voelde steun voor dit model. Ook waren er aanvullingen: Heb oog voor de bijzondere positie van Limburg en denk vanuit Europa; wij kunnen en willen zaken met onze buurlanden oppakken en krachten bundelen in regionale samenwerking over de grens. Het is belangrijk dat de VNG ook aandacht heeft voor die vorm van regionale samenwerking. Een punt van zorg is veiligheid en de tekorten bij de politie en. Ook werd het belang van democratische legitimiteit onderstreept, evenals cultuurverschillen tussen gemeenten en de noodzaak om gemeenten te ondersteunen bij het oppakken van deze onderwerpen.  

Discussie

Ik voelde veel steun bij de stelling dat gemeenten zich ontwikkelen tot een sterke bestuurslaag. Het onderling leren van elkaar is belangrijk, wel moet men oppassen voor oneindig veel benchmarks. Het vroegere grote stedenbeleid met visitaties en uitwisseling werd daarbij als voorbeeld genoemd.

De stelling ‘De VNG ontwikkelt zich verder als knooppunt van netwerken met een beter afgestemde lobby’ kreeg ruimhartig steun. Over het creëren van een permanente overlegtafel binnen de VNG, met vertegenwoordiging vanuit verschillende regio’s, waren de meningen verdeeld. De vraag kwam naar de legitimatie ervan buiten crisistijd. Ook werd aangegeven dat het nodig is voor de ontwikkeling van gemeenten als sterke bestuurslaag. Tot slot voelde ik steun voor de stelling dat de VNG zich ontwikkelt tot de vereniging van gemeenten die samenwerken in regio’s, via het creëren van regionale tafels over belangrijke thema’s.

Tot slot

Zo zijn er meer aandachtspunten en vragen aan de orde geweest waar wij ons voordeel mee doen op weg naar de volgende versie van de Verenigingsstrategie. Voorzitter Anne Marie Penn-te Strake benadrukte het belang alle bijdragen en gaf aan dat deze discussie ook Vereniging van Limburgse Gemeenten weer verder helpt. Zo komen we samen tot een sterkere strategie voor het collectief van gemeenten om te werken aan een betere overheid voor onze inwoners.

Bijeenkomst Limburg - Verenigingsstrategie 2030

Noord-Holland (25 november 2022)

door Pieter Jeroense

Onder de immer bezielende leiding van Han ter Heegde hadden we een waardevol en levendig gesprek in het mooie oude gemeentehuis van Anna Paulowna. We spraken over de grote hoeveelheid uitdagingen die er op gemeenten afkomen, 'springtij' noemde Lodewijk Asscher dat de vorige keer, en hoe we die met elkaar te lijf kunnen gaan.

Prangende thema's op agenda zetten

Over de basis proefde ik overeenstemming. Het zou goed zijn als gemeenten een stap naar voren zetten, als zij op de meest prangende thema’s voor hun inwoners meer zelf de agenda bepalen. Daarbij werd benadrukt dat de inhoud voorop moet staan en dat daaruit eventuele structuurdiscussies kunnen volgen. En het betekent ook dat we iets moeten doen aan de falende feedbackloop. Gemeenten hebben als eerste overheid kennis over de leefwereld van inwoners en zien hoe de uitvoering van beleid uitpakt. We moeten zorgen dat dat geluid beter wordt gehoord door kabinet en Tweede Kamer.

De kracht van de lokale overheid

Want de kracht van de lokale overheid, zo werd onderstreept, zit hem in de integraliteit. In tegenstelling tot het verticaal georganiseerde rijk zien gemeenten hoe uitdagingen én oplossingen op elkaar ingrijpen. Op dat integrale signaal kunnen en moeten de 344 gemeenten een front vormen. Als voorbeeld werd de woonopdracht genoemd. Gemeenten krijgen wel de opdracht om huizen te bouwen, maar er wordt niet geïnvesteerd in de daarvoor benodigde infrastructuur.

Gelukkig was er ook discussie. Er werden fundamentele vragen opgeworpen zoals over het huis van Thorbecke en meer analytische, zoals wat is er dan mis met de huidige overlegstructuur? En is de gewenste versnelling van standpuntbepaling niet binnen de huidige governance te regelen werd er gevraagd.

Tot slot

Er zijn meer aandachtspunten en vragen aan de orde geweest, ik noem het gebrek aan structurele financiering en de grote arbeidsmarkttekorten waar alle gemeenten mee kampen. Dank daarvoor. Wij doen er ons voordeel mee op weg naar de volgende versie van de verenigingsstrategie. Zo komen we samen tot een sterkere strategie voor de vereniging en het collectief van gemeenten om te werken aan een beterere overheid voor onze inwoners.

Zuid-Holland (24 november 2022)

Door Leonard Geluk

In de Willemshof, het kantoor van de VNG in Den Haag, kwam een mooi gezelschap Zuid-Hollandse bestuurders bij elkaar in VZHG-verband om te praten over de verenigingsstrategie. In dit gesprek werden weer andere accenten gezet dan in eerdere gesprekken in de provinciale afdelingen.

Angst voor fouten

We begonnen over het functioneren van de overheid. Aan de ene kant doen we veel dingen goed, zeker als gemeenten. Denk bijvoorbeeld aan het opvangen van 50.000 Oekraïners. Aan de andere kant zien we dat we wel erg veel moeten doen met weinig mensen en weinig middelen. Ook kwam aan bod dat we een visie missen. Wat voor rol willen we nou dat de overheid speelt? En binnen die overheid gemeenten? Tot slot ging het over angst voor fouten. Te veel risicomanagement zorgt voor onderpresteren.

Bestuurlijke spaghetti

Aan de hand van de zeven eigenschappen van Covey kwam er een levendig gesprek op gang. Het ging over de bestuurlijke spaghetti die is ontstaan en waar geen inwoner iets van begrijpt. Organiseer de overheid daarom langs de leefwereld van mensen. Het ging ook over rolvastheid aan de ene kant (waar ben je als gemeentebestuurder nou voor verantwoordelijk?) en samenwerking als één overheid aan de andere. Rijk, provincie, gemeente, corporatie, welzijnsinstelling: dat is allemaal dé overheid.

Opnieuw kwam een gebrek aan visie langs. Zeker in samenwerking met overheden is goed als we een gedeeld beeld van de gewenste richting hebben. Tegelijkertijd moeten we niet veronachtzamen dat er politieke verschillen bestaan en dat niet alle gemeenten dezelfde accenten leggen.

Model omgekeerd medebewind

Over het model van omgekeerd medebewind uit de discussienotitie hebben we het lang gehad. Iedereen is het erover eens dat dit niet geschikt is voor ieder onderwerp: soms is één overheid of medebewind effectiever. Maar voor sommige onderwerpen, zoals bijvoorbeeld bestaanszekerheid, is het juist een zeer geschikt model. Gemeenten zijn in staat om zaken aan elkaar te verbinden. En vanuit de zaken die we dan ervaren een wetsontwerp naar Den Haag sturen sprak zeer aan. De tijd is er rijp voor constateerde een deelnemer.

Daarnaast constateerden we wederom dat gemeenten het niet altijd eens zijn over alle onderwerpen (en gelukkig maar!). Wat moet je als gezamenlijke gemeenten, als vereniging, als een deel van de gemeenten niet meedoet?

In verschil zit onze kracht

Het begrip één sterke bestuurslaag creëerde wat verwarring in ons gesprek. Aan de ene kant suggereert het dat gemeenten dat nu niet zijn, aan de andere kant dat we niet politiek kunnen differentiëren. Ik realiseer me dat een precieze definitie van begrippen ertoe doet. Juist in het verschil zit onze kracht. Het is wel zaak om in deze tijden van schaarste een systeem te scheppen waarin we kunnen differentiëren op een ondergrond van beleidsarme geüniformeerde taken. Met als simpel voorbeeld de Informatie Beveiligingsdienst- dit moeten we niet 344 keer willen organiseren. Voor het organiseren van gezamenlijke basisvoorzieningen voor gemeenten was wel duidelijke steun.  

Ambtelijke netwerken

Belangrijk voor onze beweging naar netwerk van netwerken is dat dat niet alleen gaat om bestuurlijke netwerken, vaak gericht op kennisuitwisseling en lobby, maar ook om ambtelijke netwerken. Ik heb duidelijk de oproep gehoord om hier goed gebruik van te maken en dit niet te zien als ‘concurrentie’ voor de VNG. Doe het vanuit ‘samen’.

Met deze mooie oproep besloten we de avond.

Flevoland (23 november 2022)

Door Leonard Geluk

Wederom kijk ik terug op een goed gesprek. We deelden onze zorgen over de rol van de overheid in Nederland. Het lijkt alsof we elkaar in Nederland alleen kunnen vinden als er een crisis is of als we het een crisis noemen. De situatie in Oekraïne is een crisis, maar stikstof niet en vergrijzing bijvoorbeeld ook niet, we kunnen en zullen hierop beter moeten anticiperen. 

Professor Douwe Jan Elzinga nam ons mee in de ontwikkelingen van het Openbaar Bestuur van de afgelopen 15 jaar. De autonomie van gemeenten is in deze periode sterk afgenomen. Nederlandse gemeenten hebben er steeds meer taken bijgekregen, die ze met te weinig financiële middelen moeten uitvoeren.

Kern Verenigingsstrategie

De heer Elzinga gaf in zijn verhaal de aanzet tot een model wat wij ‘omgekeerd medebewind’ hebben genoemd: In dit model ontwikkelen gemeenten zich tot een sterke bestuurslaag door een stap naar voren te doen en maatschappelijke opgaven te agenderen en oplossingen aan te dragen en aan het rijk de randvoorwaarden te stellen voor de uitvoering. Dat is de kern van onze Verenigingsstrategie.

De komende tijd willen we met elkaar kijken voor welke maatschappelijke opgaven dit model passend is en gaan we dit stap voor stap uitbouwen; lange termijn en pro-activiteit zullen hierin centraal staan.  Ik voelde steun hiervoor in het gesprek. 

Discussie

We voerden de discussie aan de hand van een aantal stellingen. De mening was dat samen uitvoeren via de GGU belangrijk is, maar ook dat dat niet betekent dat we alles gezamenlijk moeten en kunnen gaan uitvoeren.

We spraken ook over de interne governance van de VNG, waarin we kijken naar de ontwikkeling van overlegvormen waarin de VNG meer draagvlak verwerft en daarmee meer mandaat richting rijk. Hierbij werd de vraag gesteld om dan ook te kijken of je iets kunt afschaffen, zodat er niet steeds iets bijkomt. 

Er was ruimhartig steun voor de stelling: ‘De VNG ontwikkelt zich verder als knooppunt van netwerken met een beter afgestemde lobby’, met als kanttekening dat niet alle gemeenten deel uitmaken van netwerken zoals G40, M50 en P10. Het leren van elkaar om bestuurskracht en uitvoering te versterken hangt hiermee samen. Deze stelling kreeg een hoog cijfer, waarbij werd aangegeven dat dit niet te vrijblijvend moet zijn en in een veilige omgeving moet gebeuren. 

Meer discussie ontstond over de stelling: ‘De VNG ontwikkelt zich tot de vereniging van gemeenten die samenwerken in regio’s’. Gemeenten in Flevoland nemen deel aan veel verschillende netwerken, ook buiten de regio. Samenwerking is goed en nodig, maar de burger moet zich wel blijven herkennen in de besluiten en het punt van de democratische legitimatie vraagt aandacht. ‘Heb oog voor autonomie en verschillen.’

Tot slot

Zo zijn er meer aandachtspunten en vragen aan de orde geweest waar wij ons voordeel mee doen op weg naar de volgende versie van de verenigingsstrategie. Voorzitter Cees van den Bos benadrukte het belang van de bijdragen, zodat de Verenigingsstrategie ook de strategie wordt van VNG Flevoland. Dat onderschrijf ik.

Bijeenkomst Flevoland over Verenigingsstrategie 2030

Noord-Brabant (16 november 2022)

Inmiddels hebben we de helft van het land bezocht. Hoe het eraan toe gaat tijdens zo’n bijeenkomst ziet u in deze video over ons bezoek aan de Vereniging Brabantse Gemeenten (VBG). Algemeen directeur Leonard Geluk geeft een ‘tussenstand’ en Marieke Moorman, voorzitter van de VBG en burgemeester van Bernheze, vat mooi samen hoe de Brabantse gemeenten er tegenaan kijken.

Terugblik bezoek aan de VBG

Door Leonard Geluk

In het gesprek voelde ik een gedeeld beeld als het gaat om de grote opgaven die op gemeenten afkomen en het gevoel dat we ‘van crisis naar crisis hollen’ zoals het werd genoemd. Van de coronacrisis naar de Oekraïnecrisis en de stikstofcrisis. Een wenkend langetermijnperspectief en een toekomstagenda kunnen helpen om daar richting in te geven. Over de vraag wat het dan voor het collectief van gemeenten en de vereniging van gemeenten betekent hadden we een waardevolle discussie.

Reflecteren

Voor de stelling dat we meer moeten doen met leren en ontwikkelen en elkaar aanspreken op het presteren van gemeenten in verenigingsverband was veel steun. ‘Voor onze inwoners is het noodzakelijk dat we permanent reflecteren op ons eigen functioneren’ was daarbij het motto. Daar doen we al veel in, maar daar mag best nog wel een tandje bij.

Rol van de VNG

Over de besluitvorming in de vereniging en hoe we dat sneller en daadkrachtiger kunnen organiseren was meer gesprek. Welk probleem lost dat op, en hoe borgen we de lokale democratische legitimiteit kwam daarbij aan de orde. Wie bepaalt dan de strategie, en hoe zorgen we dat de diversiteit van gemeenten daarin goed aan bod komen?

We spraken ook over de vraag of de VNG meer aandacht zou moeten besteden over de regionale samenwerking van gemeenten. In dit gesprek kwamen diverse opinies naar voren waarbij enerzijds werd gezegd dat veel opgaven van gemeenten op regionaal niveau worden uitgevoerd waardoor een grotere rol van de VNG voor de hand ligt en anderzijds dat gemeenten zelf dat regionale aspect wel meenemen, ook richting VNG. Als de inhoudelijke opgaven bespreekt dan kom je vanzelf bij hoe gemeenten dat kunnen organiseren. 

Tot slot

Zo waren er meer aandachtspunten en vragen aan de orde waar wij ons voordeel mee doen op weg naar de volgende versie van de verenigingsstrategie. Zo komen we samen tot een sterkere strategie voor de vereniging en het collectief van gemeenten om te werken aan een beterere overheid voor onze inwoners.

Gelderland (10 november 2022)

Door Leonard Geluk

De gesprekken die we voeren in het land leveren waardevolle input op die vaak meteen tot aanpassingen en aanscherpingen leiden. Daarom ook was de presentatie die ik gaf op 10 november wat afwijkend van de discussienotitie.

Afspraken asielopvang

Bij de actualiteiten stonden we wat uitgebreider stil bij het onderwerp asiel en migratie, vanwege de nieuwe spreidingswet. We bespraken hoe we onderling als gemeenten solidair en proportioneel onze bijdrage kunnen leveren aan opvang van vluchtelingen en huisvesting van statushouders.

In het gesprek kwam naar voren dat het belangrijk is dat de bijdrage van gemeenten onderling kan verschillen, en dat hierover in een regio afspraken gemaakt kunnen worden. De VNG pleit hier al lange tijd voor. Randvoorwaarden die we aan het rijk vragen zijn dat de organisatie van IND en COA goed op orde is. 

De VNG heeft een tijdelijke commissie Asiel en Migratie ingesteld. Binnenkort worden hiervoor de vacatures open gesteld. We streven naar een representatieve afspiegeling van gemeenten in de commissie, zodat de discussie over de problematiek breed kan worden gevoerd.  

Overheid met visie

Tijdens het gesprek over de verenigingsstrategie ging ik in op de zeven eigenschappen voor goed leiderschap van Stephen Covey die ik heb vertaald naar de zeven eigenschappen voor een goede overheid. Een van de zeven punten is: ‘Een overheid met visie’. Hier gaan we mee aan de slag. Maandag 14 november zijn we hiertoe een traject gestart met de Argumentenfabriek. Een eerste presentatie vindt plaats op onze ALV van juni 2023. 

Ik heb toegelicht dat wij als VNG naar een nieuw model zoeken, dat we ‘omgekeerd medebewind’ hebben genoemd. Hierin doen gemeenten een stap naar voren door maatschappelijke opgaven te agenderen en oplossingen aan te dragen en aan het rijk de randvoorwaarden te stellen voor de uitvoering. Dit is staatrechtelijk nieuw.

De komende tijd willen we met elkaar kijken voor welke opgaven dit model passend is en gaan we dit stap voor stap uitbouwen; lange termijn en pro-activiteit zullen hierin centraal staan. 

Discussie

In de discussie werden 5 stellingen besproken, via de Mentimeter konden deelnemers stemmen.

Stelling 1 kreeg een ruime voldoende: 'Gemeenten ontwikkelen zich tot een sterke bestuurslaag, via verdere verdieping van de GGU en een gezamenlijke aanpak arbeidsmarkttekorten'. De mening was dat dit een doel op zich zou moeten zijn en niet alleen aandacht moet krijgen naar aanleiding van problemen. Goed om dit van onderop op te bouwen en de rol van de raad en raadsleden verdient daarbij aandacht. Ook werd gezegd:  als je één geluid wilt laten horen, namens wie spreek je dan? Pas op voor vervlakking en te weinig aandacht voor couleur locale. Ik concludeer naar aanleiding van dit punt dat we goed moeten nadenken waarin samen optrekken en waarin we ruimte voor verschillen bieden. 

Over stelling 2: 'De ontwikkeling van overlegvormen waarin de VNG meer draagvlak verwerft en daarmee meer mandaat richting rijk (vergelijk het Veiligheidsberaad)', ontstond veel discussie. Er werd een dilemma gevoeld: draagvlak is belangrijk, maar er werd betwijfeld of mandaat overdragen aan de regio de juiste weg is. Dan stel je de regio centraal. Het Veiligheidsberaad krijgt deze rol in tijden van crisis.  

Het publiek was positief over stelling 3:  De VNG ontwikkelt zich verder als knooppunt van netwerken door meer samen te werken met netwerken van gemeenten en de lobby boodschap beter af te stemmen.  We gaan daar als VNG mee aan de slag. 

Over stelling 4 ontstond ook veel discussie: De VNG ontwikkelt zich tot de vereniging van gemeenten die samenwerken in regio’s. We bedoelen dit heel breed en willen hier ook bijvoorbeeld omgevingsdiensten en GGD’en bij betrekken.  De suggestie was dat de VNG op bepaalde thema’s, tafels kan inrichten en met afvaardigingen uit regio’s kan spreken, zoals Gelderland dat zelf ook doet ten aanzien van bijvoorbeeld stikstof. De discussie over deze stelling vat ik als volgt samen: Maak het scherp en maak keuzes!  

Stelling 5 kreeg het hoogste cijfer: Investeren in benchmarks en visitaties om van elkaar te leren en bestuurskracht en kwaliteit van de uitvoering te vergroten. Daar kwam vanuit het publiek een kanttekening bij: ‘maak gebruik van wat er al is, ontsluit dat goed en zet daar een plus op. We gaan daarmee aan de slag’. 

Tot slot

De leden gaven aan dat ze meer visie en inhoud verwachten van het rijk. De gemeenten zijn toe aan een sociale agenda, een integraal verhaal met een lange termijn perspectief, waarin we de leefwereld van mensen centraal stellen. Van daaruit volgt dan het systeemverhaal, ten dienste van onze inwoners. Heb daarbij aandacht voor de rol van de raad en raadsleden.  

Utrecht (4 november 2022)

door Pieter Jeroense

In het gemeentehuis van Houten sprak ik met een gemêleerd gezelschap van burgemeesters, raadsleden en wethouders van VNG Utrecht. Onze gastheer was burgemeester Gilbert Isabella. Marcella van Esterik, griffier van Soest en bestuurslid van VNG Utrecht, faciliteerde het gesprek. 

Input voor strategie

In de reeks bijeenkomsten met de provinciale VNG-afdelingen was dit de 6e bijeenkomst. Voor de gemeenteraadsverkiezingen hebben we ook een ronde gedaan langs de provinciale  VNG-afdelingen en diverse netwerken. Op basis daarvan is een 80% versie geschreven van de verenigingsstrategie. Met de input van de nieuwe raden en colleges zullen we deze versie verder aanvullen en presenteren op de Algemene Ledenvergadering van de VNG in juni 2023. 

We bespraken eerst een aantal actuele thema’s naar aanleiding van de bestuursvergadering van de VNG op 3 november, waaronder de voordracht van Sharon Dijksma voor het (vice)voorzitterschap van de vereniging, de instelling van de tijdelijke commissie Asiel en Migratie en een aantal agendapunten voor de Algemene Ledenvergadering op 2 december, zoals de Omgevingswet en het Integraal Zorgakkoord. De structurele financiering door het rijk aan gemeenten is een grote zorg en geeft veel onzekerheid, dat werd onderstreept. De wereldwijde transities van dit moment hebben een directe impact op gemeenten. Dit is een uitdaging, maar betekent ook een taakverzwaring, waarvoor gemeenten voldoende middelen moeten ontvangen. 

Omgekeerd medebewind

In het gesprek over de Verenigingsstrategie 2030 heb ik toegelicht dat wij zoeken naar een nieuw model, dat we ‘omgekeerd medebewind’ hebben genoemd. Hierin doen gemeenten een stap naar voren door maatschappelijke opgaven te agenderen en oplossingen aan te dragen en aan het rijk de randvoorwaarden te stellen voor de uitvoering. Met elkaar zullen we moeten bezien voor welke opgaven dit model passend is. Deze benadering stelt gemeenten in staat om proactief opgaven te agenderen en vraagstukken aan te pakken vanuit het perspectief van de leefwereld van inwoners.

Terecht werd de vraag gesteld: 'zijn wij hier als gemeenten goed op voorbereid?' We kunnen meer gezamenlijk doen. Door meer onderlinge samenwerking en gebruik te maken van elkaars ervaring in de uitvoering kunnen we krachten bundelen, waarbij werd benadrukt dat dit ook op strategisch vlak van belang is. Niet alle gemeenten zijn op dit niveau goed bezet op dit moment. Het huidige personeelstekort speelt hierbij een rol. 

Bij de stemming over de diverse discussiepunten via de Mentimeter, voelde ik steun voor de ontwikkeling van een toekomstvisie, waar we nu mee bezig zijn. Er werd benadrukt om daarin oog te hebben voor een visie op de gezamenlijke uitvoering. Ook was er steun aan het model van het omgekeerd medebewind. Verder werd het belang van het goed organiseren van commitment in de vereniging genoemd, met nadruk op een goede verbinding met de diverse netwerken en een goede afstemming in de lobby. De relatie met de waterschappen en provincie moet daarbij niet worden vergeten. 

Rol van raadsleden

Het is voor de VNG van groot belang steeds te blijven checken of we via de huidige governance in staat zijn om goed input op te halen bij onze leden, ook bij kleine gemeenten. Nog meer aandacht voor de rol van raadsleden binnen de VNG governance werd genoemd door een aantal aanwezige raadsleden. Dit is ook een aandachtspunt binnen de VNG en onze Commissie Raadsleden & Griffiers.  

Afzonderlijke gemeenten in regio-verbanden

Bij het onderwerp ‘de VNG ontwikkelt zich tot een vereniging van gemeenten die samenwerken in de regio’s’ ontstond veel discussie waarbij de zorg om de democratische legitimiteit aan de orde kwam. Conclusie was dat de VNG in elk geval de belangen moet blijven vertegenwoordigen van de afzonderlijke gemeenten die samenwerken in regioverbanden.

Cultuurverandering

Tenslotte kreeg het investeren in het leren van elkaar en het verbeteren van de uitvoering, een hoog cijfer waarbij wederom werd aangegeven dat leren van elkaar ook op strategische niveau belangrijk is. De stap naar voren kreeg een hoog cijfer. Dat is mooi. Gezegd werd dat we er wel voor moeten waken dat het niet alleen een 'systeemverhaal' wordt, want verandering gaat met name over cultuur. 'Denk vooral vanuit de inwoners van gemeenten.' 

Ook goed om te horen dat de communicatiemiddelen van de VNG goed worden gewaardeerd, wel zouden ze nog beter bekend mogen zijn. Tijdens de bijeenkomst zijn we daar meteen mee aan de slag gegaan.

Verenigingsstrategie 2030 Utrecht met Pieter

Overijssel (27 oktober 2022)

door Leonard Geluk

In het gesprek over de verenigingsstrategie voelde ik veel steun voor het werken aan een verbindende toekomstvisie voor Nederland. De VNG neemt daartoe het initiatief. Ook het organiseren van commitment binnen de vereniging werd onderstreept, met de nadruk om raadsleden goed te betrekken. Daarnaast werd het belang van een goed afgestemde lobby onderkend, gedragen door de verschillende netwerken van gemeenten, waaronder ook de provinciale VNG-afdelingen. Het belang van de VNG als knooppunt van netwerken in beleid en uitvoering kreeg een hoog cijfer, alsmede de meerwaarde om te leren van elkaar, daarbij zou gezocht kunnen worden naar nieuwe en creatieve manieren.

Gemeente als werkgever

In de discussie werd aangegeven dat we de opgaven waar we als gemeenten voor staan centraal moeten stellen; niet alles is op gemeenteniveau is op te lossen, de rol van provincie en rijk verdienen ook aandacht: Laat daarbij zien dat je één overheid bent, dat is belangrijk voor het vertrouwen. Ook werd benadrukt dat het belangrijk is om gemeenten beter op de kaart te zetten als aantrekkelijke werkgever. Vanwege de schaarse capaciteit op de arbeidsmarkt, zouden gemeenten nog meer kunnen samenwerken, waarbij als voorbeeld werd gegeven dat alle gemeenten een warmtevisie moeten ontwikkelen en dat je daarbij gebruik kunt maken van elkaars ervaring.  

Martijn Dadema sloot de bijeenkomst af en bedankte in het bijzonder ook de raadsleden voor hun komst en benoemde de uitdaging om hen nog beter te betrekken bij activiteiten als deze. Daar sluit ik mij bij aan.  

Presentatie 2030 door Leonard Geluk

Drenthe (13 oktober 2022)

door Leonard Geluk

Het was goed om met de leden van de Vereniging van Drentse Gemeenten te kunnen spreken over een aantal actuele thema’s en daarna een verdiepend gesprek te voeren over de Verenigingsstrategie 2030. De kwaliteit van de overheid en het goede doen voor onze inwoners was een leidraad in het gesprek. Hoe kunnen gemeenten omgaan met de crises? Is de overheid (en de gemeenten als eerste overheid voorop) in staat om de grote problemen aan te pakken en niet te verzanden in ad hoc reacties?

Samenwerking provincie en waterschap

Bij het bespreken van de discussiepunten voelde ik veel steun voor de verschillende voorstellen, met name het werken aan een Toekomstvisie, aan het samenwerken aan leren en ontwikkelen en aan het gezamenlijk zetten van ‘een stap naar voren’. De samenwerking met de provincie en het waterschap werd juist gemist in de discussienotitie. De provincie krijgt een grotere regierol toebedeeld, het is goed om daar ook over na te denken en de verhouding met gemeenten in het oog te houden.

Zeeland (10 oktober 2022)

door Leonard Geluk

Mooi om te zien dat in het Scheldetheater in Terneuzen niet alleen vertegenwoordigers van de Zeeuwse gemeenten aanwezig waren, maar ook mensen van de provincie en het waterschap. Interbestuurlijke samenwerking in woord en daad.

Mijn bijdrage en het gesprek ging over het functioneren van de overheid in het algemeen en hoe we daar zelf betere invulling aan kunnen geven. Het voorbeeld van de Zeeuwse Academie kwam al voor de bespreking van de verenigingsstrategie naar voren als een manier om samen te werken aan een sterke lokale bestuurslaag.

Zoeken naar de vorm

Tegelijk waren er ook vragen of de randvoorwaarden voor gemeenten om een stap naar voren te zetten wel op orde zijn. De gang van zaken rond de decentralisaties van 2015 is nog niet vergeten. De huidige crises vragen hoe dan ook om een antwoord, ook van gemeenten. Het is zoeken naar de manier waarop we dat vorm kunnen geven waarbij samenwerking onderling belangrijk is.

Ik kijk met een goed gevoel terug op onze discussie die belangrijke aandachtspunten opleverde voor de verdere uitwerking van de strategie van de VNG. Zo wordt onze verenigingsstrategie een gedeeld en stevig antwoord op de vragen van deze tijd en kunnen we die in de VNG-ledenvergadering van juni 2023 gezamenlijk vaststellen. 

Friesland (3 oktober 2022)

In deze video ziet u een korte impressie van het bezoek van Leonard Geluk aan de Vereniging van Friese Gemeenten.

Bijeenkomst Vereniging van Friese Gemeenten

door Leonard Geluk

De VNG Verenigingsstrategie 2030 werd tijdens de bijeenkomst van de VFG uitgebreid besproken. Ook aan tafel tijdens het eten ging het gesprek geanimeerd verder. We bespraken hoe we als overheid de burger het beste kunnen dienen. Want daar draait het uiteindelijk om: een dienstbare overheid die bijdraagt aan een veerkrachtige samenleving. Mijn conclusie: dat doel delen we. Hoe daar te komen, in een tijd waarin er grote uitdagingen op gemeenten blijven afkomen, vraagt om een continu gesprek met elkaar. Een gesprek zoals we dat hadden op 3 oktober in Sneek.

Stevig toekomstbeeld neerzetten

We hebben veel met elkaar gewisseld. De oproep om te kijken naar de waarden die in het geding zijn nu, om scherper in het oog te houden waar de onbalans zit in de samenleving, raakte een snaar. Er bleek een breed gedeelde wens om een stevig toekomstbeeld te kunnen neerzetten. Waar willen we staan in de toekomst en wat zijn de stappen die we als gemeenten moeten zetten vanuit het nu om in die toekomst te landen? Wat zijn de condities waaronder gemeenten die stap naar voren kunnen zetten. Hans Boutellier noemde er alvast vier: toereikende financiën, ontkokering van beleid, goede samenwerking binnen de verticale as van overheden en de versterking van de participatieve democratie.

Omgaan met onrust in samenleving

De onrust in de samenleving en de manier waarop we als gemeenten daarmee kunnen omgaan kwam indringend aan de orde. Een eenvoudig antwoord is er niet, maar een deel van het antwoord komt vanuit gemeenten. Waarbij we de verschillen tussen gemeenten niet moeten willen wegpoetsen, zo werd er terecht gezegd. Die verschillen zijn ook de kracht van het lokale bestuur. Elkaar meer versterken, bijvoorbeeld in de lobby of bij de huidige schaarste op de arbeidsmarkt, elkaar ook kunnen aanspreken dat kan er voor zorgen dat we richting rijk en samenleving meer opereren als één sterke bestuurslaag. Want het is aan gemeenten om de handschoen op te pakken, daar ben ik van overtuigd.

Het gesprek is nog niet afgerond, veel vragen zijn nog onbeantwoord, maar jullie input helpt om de strategie aan te scherpen en te verduidelijken. Zo wordt onze verenigingsstrategie een gedeeld en stevig antwoord op de vragen van deze tijd en kunnen we die in de VNG ledenvergadering van juni 2023 gezamenlijk vaststellen. Veel dank dus voor de tijd en de bereidheid mee te denken.