Wat is het thema?
Te veel mensen vallen na detentie terug in de criminaliteit met overlast en (lokale) maatschappelijke schade als gevolg. Dit is soms het gevolg van het ontbreken van een stabiele basis om naar terug te keren. Komt een gedetineerde vrij na detentie? Dan is dus het belangrijk dat de volgende basisvoorwaarden zijn geregeld:
- werk en inkomen
- huisvesting
- financiën en schulden
- een geldig identiteitsbewijs
- een zorgverzekering en zo mogelijk ook zorg
De meeste gemeenten hebben hiervoor een gemeentelijk coördinator Nazorg. Die ondersteunt (ex-) gedetineerden bij hun terugkeer naar de samenleving. Verblijft een gedetineerde langer dan 10 dagen in een PI? Dan maakt hij samen met zijn casemanager een Detentie- en Re-integratieplan (D&R-plan). Dit zijn activiteiten die gedetineerden helpen bij terugkeer naar de samenleving. In de PI hebben gedetineerden op hun verblijfsafdeling een penitentiair inrichtingswerker als mentor. De meeste gemeenten hebben een coördinator die ex-gedetineerden helpt bij het regelen van hun basisvoorwaarden voor re-integratie.
Bestuurlijk Akkoord en handreiking
De VNG en het ministerie van Justitie en Veiligheid hebben een akkoord gesloten waarin een samenwerkingspraktijk is beschreven tussen gemeenten en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), de dienst die de gang van zaken binnen de penitentiaire instellingen organiseert. Doel is ervoor te zorgen dat tijdens de detentie samen met de gedetineerde wordt gekeken naar de leefgebieden waarop hij ondersteuning behoeft. Uit het akkoord is een handreiking voortgekomen. Deze beschrijft de praktijk van re-integratie van (ex-)gedetineerde burgers. De handreiking is nadrukkelijk niet bedoeld als een keurslijf, maar biedt gemeenten de mogelijkheid om hun eigen beleid hieraan te spiegelen.
Waarom is het een belangrijk thema?
Extra - gezamenlijke - inspanningen zijn nodig om de recidieven omlaag te brengen. De winst die te behalen is met goede begeleiding van wie uit detentie in de samenleving terugkeert is namelijk groot. Zodoende kan een sterke verbinding tussen zorg en veiligheid het aantal recidieven omlaag brengen. Dat voorkomt maatschappelijke schade en draagt bij aan de participatie van de betrokkene.
Het verbinden van zorg en veiligheid is echter ook ingewikkeld, in de zin dat een nadrukkelijke keuze om de re-integratie vanuit veiligheid te realiseren kan leiden tot onttrekking door betrokkene aan het zicht van de zorg en de gemeente.
Wat is de rol van gemeenten?
Wie uit detentie terugkeert in de samenleving krijgt in vrijwel alle gevallen met de gemeente te maken. Huisvesting, uitkering of schulden, toeleiding naar werk of zorg: het zijn allemaal zaken waarvoor inwoners bij de gemeente aankloppen. Voor jeugdigen geldt dit ook, omdat de gemeente hier in veel gevallen verantwoordelijk is voor zorgtrajecten.
Natuurlijk geldt dat iemand die terugkeert uit detentie weer een gewoon burger/inwoner is. Een aparte aanpak is daarom strikt genomen wellicht niet vereist, maar kan wel degelijk voordelen bieden en ervoor zorgen dat de betrokkene minder snel terugvalt in oud gedrag.
Een afsprakenkader over dit onderwerp heeft in veel gemeenten of regio’s geleid tot het aanwijzen van een coördinator nazorg. In het Jeugddomein is het de bedoeling dat er een integraal nazorgplan opgesteld wordt (in samenspraak met de gemeente) op het moment dat de jeugdige in een Jeugdgevangenis verblijft.
Mensen succesvol laten terugkeren is vanwege de complexe problematiek een gezamenlijke opgave tussen Justitie, DJI en gemeenten:
Het Rijk verbetert de sanctie-uitvoering en gemeenten verbeteren de begeleiding en terugkeer in de samenleving. Samen met andere maatschappelijke partners ontwikkelen en implementeren zij hiervoor een sluitende aanpak. Dat betekent bijvoorbeeld dat zorg en begeleiding kunnen doorlopen tijdens en na detentie, of tijdens detentie kunnen worden opgestart. Daarom is de samenwerking met gemeente belangrijk om ervoor te zorgen dat iemand na zijn of haar straf kan terugvallen op een aantal voorzieningen.
Waar moet je als gemeente aan gedacht hebben?
Gemeenten hebben een rol bij de terugkeer en opvang van ex-gedetineerden.
Een burgemeester krijgt via Bestuurlijke Informatie Justitiabelen (BIJ) informatie over de aanstaande terugkeer van bepaalde categorieën gedetineerden. Het samenwerkingsmodel bij de nazorg van ex-gedetineerden richt zich primair op het op orde krijgen van basisvoorzieningen voor volwassen (ex-) gedetineerden in de gemeente van hervestiging.
Via BIJ (Bestuurlijke Informatie Justitiabelen (BIJ) krijgt de burgemeester informatie over de aanstaande terugkeer van bepaalde categorieën gedetineerden, met vermelding van het gepleegde delict. Het kan gaan om de definitieve terugkeer of om verlof. Vervolgens kan beoordeeld worden of er als gevolg van deze terugkeer verstoringen van de openbare orde kunnen ontstaan.
De burgemeester beslist vervolgens of er maatregelen moeten worden getroffen om deze verstoringen te voorkomen. Dit is niet alleen bedoeld voor de bescherming van de belangen van de samenleving en het slachtoffer, maar ook ter voorkoming van problemen voor de (ex-)justitiabele.
Kijk voor meer informatie in het VNG-dossier: