Volgens Jan Hendrik Buitendijk, beleidsadviseur Sociaal Domein bij de gemeente, zit de cultuuromslag onder andere in het meer betrekken van de uitvoering bij het beleid. ‘Daarnaast hebben onze consulenten een eigen mandaat’, zegt Linda Jilderts, teamcoördinator Inkomen. ‘Hebben we het over maatwerk, dan vertrouwen we op hun vakmanschap.’ Collega teamcoördinator Dartie Busser ziet hoe dat vakmanschap zich de laatste jaren heeft ontwikkeld. ‘Voor onze consulenten is niet de letter, maar de bedoeling van de wet het uitgangspunt.’

Signalen van uitvoering naar beleid

Busser vertelt dat alle ongeveer 60 collega’s van Team Inkomen een signaleringsfunctie hebben en dat het bij 3 consulenten als extra taak is belegd. ‘Zij signaleren en verzamelen zaken waar collega’s en inwoners op vastlopen. Dit bespreken ze vervolgens met Linda en mij. Samen kijken we naar de aard van de signalen, of ze vaker voorkomen en of een aanpassing van beleid de knelpunten kan oplossen. Is het antwoord hierop ja, dan leggen we het voor aan de beleidsmedewerker. Korte lijnen maken dat we hierbij snel kunnen handelen.’

Ook voorkomen we dat mensen in de problemen raken

Niet onnodig complex en bureaucratisch

Een recent voorbeeld is dat van het ontvangen van een erfenis. ‘We kregen signalen dat het voor inwoners vaak lastig te begrijpen was waarom we een erfenis toerekenden aan datum overlijden en niet aan datum ontvangst’, licht Jilderts toe. ‘Helemaal in situaties met bijzondere bijstand, waarbij de datum van overlijden jaren terug lag. Dat leverde vaak complexe situaties, herberekeningen van draagkracht en onnodige terugvorderingen op. De wet biedt ruimte om met datum ontvangst te werken. Daar is het beleid op gewijzigd.’

Andere voorbeelden van beleidsaanpassingen zijn het voor onbepaalde tijd toekennen van bijzondere bijstand voor bewindvoeringskosten en inkomenstoeslag. ‘Zo verminderen we de papierwinkel voor onze inwoners’, zegt Busser. ‘Ook voorkomen we dat mensen in de problemen raken omdat ze vergeten het opnieuw aan te vragen.’

Vakmanschap nodig voor maatwerk

De signaleringsfunctie is onderdeel van het vakmanschap van de inkomensconsulenten. Dit vakmanschap gaat ook over de vrijheid om te handelen binnen de ‘menselijke’ kaders van de gemeente. Jilderts: ‘Consulenten kijken naar de omstandigheden van de inwoner, beoordelen of een besluit past bij de bedoeling van de wet en denken goed na over de gevolgen van een besluit voor inwoner, gemeente en maatschappij.’

Buitendijk ziet in de praktijk hoe belangrijk het is dat consulenten zich bewust zijn van de effecten van een besluit. ‘Wordt iemand bijvoorbeeld gekort op zijn uitkering, dan is het goed om de omstandigheden te kennen. Zien we zo iemand terug in de vroegsignalering, dan is dat uiteindelijk duurder én minder duurzaam.’

Spelenderwijs krijgen collega’s van verschillende afdelingen zo inzicht in het wanneer, waarom en hoe van maatwerk

Vakmanschap continu stimuleren en versterken

Bij Team Inkomen is er structureel aandacht voor vakmanschap. Busser: ‘Mensen vinden maatwerk best spannend. Werken vanuit rechtmatigheid zit zo verankerd in het systeem. Het kost tijd – bij de een wat meer dan de ander – om ruimer te durven kijken.’

Op kennisniveau organiseert het team actualiteitenbijeenkomsten. Consulenten worden hier meegenomen in de beleidswijzigingen. ‘We vertellen ook wat de visie achter een wijziging is, zodat ze goed weten waarom ze iets doen’, zegt Busser. ‘Ook de landelijke koerswijziging van de Participatiewet komt hier aan bod.’

Buitendijk ziet dat het toepassen van maatwerk gebaat is bij herkennen van situaties. ‘Binnen onze gemeente hebben we daarom het maatwerkspel ontwikkeld. Spelenderwijs krijgen collega’s van verschillende afdelingen zo inzicht in het wanneer, waarom en hoe van maatwerk.’

Jilderts vertelt dat er ook een-op-een veel aandacht is voor vakmanschap. ‘Dat begint al bij het sollicitatiegesprek. We vertellen de potentiële stagiair of collega dat menselijke maat en maatwerk bij onze gemeente hoog in het vaandel staan. We laten merken dat we zoeken naar mensen die zich hierin kunnen vinden. Natuurlijk ondersteunen we onze mensen daarbij. We moedigen hen aan, geven complimenten als ze de ruimte in de wet durven zoeken en voeren coachingsgesprekken als ze vastlopen in een casus. In zo’n gesprek stimuleren we de consulent door een andere bril naar de zaak te kijken.’

Kans op verschillen

‘Ja’, is het antwoord op de vraag of maatwerk tot verschillen leidt. ‘Maar’, stelt Jilderts meteen een wedervraag, ‘is het eerlijk om iedereen op dezelfde manier te behandelen? Elke situatie is tenslotte anders.’ Buitendijk sluit zich hierbij aan. ‘Ongelijke gevallen moet je ook ongelijk behandelen. Net zoals je gelijke gevallen gelijk behandelt.’

Busser ziet hoe consulenten steeds meer zelfvertrouwen krijgen om op deze manier te werken. Het wordt echt de cultuur van het team. ‘Daar hoort bij dat collega’s elkaar opzoeken bij twijfel over een casus. Je ziet het team dan sparren over mogelijke oplossingen waarbij wordt afgeweken van de letter van de wet.’

Doorbraakmethode voor complexe zaken

Jilderts ervaart dat de Participatiewet in de meeste gevallen voldoende ruimte biedt om tot een goede oplossing te komen voor een inwoner. Soms is er meer nodig. In dat licht is Buitendijk trots op de doorbraakmethode waarmee Leeuwarden kort na de decentralisaties aan de slag ging. ‘Hier vinden we met een multidisciplinair team van verschillende afdelingen in het sociaal domein oplossingen voor complexe casussen. Zaken die de afzonderlijke wetten in het sociaal domein overstijgen of waar wetten en trajecten elkaar in de wielen rijden.’

Buitendijk geeft als eenvoudig voorbeeld een handhaver die een jongere een boete wil geven vanuit de Participatiewet. Aan de andere kant is een jongerenwerker bezig met een traject voor deze jongere richting opleiding of werk. ‘Hier kunnen we afgewogen besluiten om af te zien van een boete wanneer de consequenties voor het lopende traject te groot zijn.’

In alles wat we doen stellen we de inwoner centraal

Visie aan de basis

De cultuur van de gemeente Leeuwarden wordt gekenmerkt door ‘uitgaan van vertrouwen’. Dat heeft betrekking op de eigen medewerkers en de inwoners, de menselijke maat. Die cultuur komt voort uit de dienstverleningsvisie – Van buiten naar binnen – en de HR-visie, die is gericht op het faciliteren van vakmanschap. Jilderts: ‘In alles wat we doen stellen we de inwoner centraal en kijken van daaruit naar de beste oplossing.’  

Meer informatie

Wilt u in uw gemeente ook aan de slag met maatwerk en de menselijke maat? De praatplaat van de VNG helpt u hierbij. De VNG kan u ook ondersteunen bij het bepalen van uw handhavingskoers. Neem hiervoor contact op met de adviseur Werk & Inkomen in uw regio.  

• Praatplaat Samen werken aan de handhavingskoers
• Beluister onze podcasts over gedragswetenschap en handhaving
• Video over maatwerk bij de gemeente Leeuwarden: