In opdracht van VNG Naleving voerde Significant Public een verkenning uit naar de kosten en opbrengsten van Wmo-toezicht. Wat blijkt? Toezicht loont op meerder manieren.
22 maart 2022
Significant voerde de verkenning uit door bij 4 gemeenten – Arnhem, Tilburg, Zaanstad en Zoetermeer – te kijken naar de investeringen in toezicht, de gemaakte keuzes, de huidige stand van zaken, waar ze hun tijd op inzetten en wat dit zoal oplevert. Bij alle gemeenten is de businesscase volledig of nagenoeg sluitend: toezicht levert meer op dan het kost.
Geld niet dé drijfveer voor goed toezicht
Deze ervaringen kunt u zeker gebruiken als u draagvlak zoekt voor investeringen in toezicht in uw eigen gemeente. Toch is de sluitende businesscase maar een deel van het verhaal, benadrukken de onderzoekers. Uiteindelijk gaat het erom dat inwoners de zorg krijgen die ze nodig hebben. Dat zijn gemeenten wettelijk én moreel aan hun mensen verplicht. Gerard Fidder is het daar helemaal mee eens. Hij is als bestuursadviseur verantwoordelijk voor het verbeteren van de kwaliteit en het toezicht Wmo en Jeugdwet in Arnhem, een van de in het rapport ‘verkende’ gemeenten.
Start intensivering toezicht in Arnhem
‘High trust, high penalty’, omschrijft Fidder de Arnhemse werkwijze kort na de decentralisaties. ‘Een mooi idee, maar de toezichtfunctie was in die tijd totaal niet op orde. Dus we waren helemaal niet in staat om een high penalty uit te delen.’ Fidder vertelt dat dit in het begin niet zo’n probleem was. Zorgfraude en zorgverwaarlozing waren nog niet zo zichtbaar. Maar al snel verscheen ook in Arnhem de narigheid aan de horizon. Beschermd wonen waar mensen heel slecht werden opgevangen, begeleiding door niet-gekwalificeerd personeel. ‘Dat leidde tot vragen vanuit het college en de gemeenteraad’, zegt Fidder. ‘En ook ambtelijk waren we er – met het oog op de nieuwe aanbesteding in 2020 – al ruim een jaar druk mee bezig. Dat kwam dus mooi samen.’
Kwaliteitseisen als ankers voor toezicht
Het was de aanzet voor de intensivering van het toezicht in de gemeente. Zo werd, mede op aandringen van de raad, het aantal toezichthouders uitgebreid tot 3. Fidder: ‘Dat kwam ons natuurlijk goed uit. Aan de andere kant, als je de kwaliteitseisen voor de zorg niet scherp hebt en het proces daarachter hapert, dan is het bijna onmogelijk om effectief toezicht te houden. Wij pakten de kans die een nieuwe aanbesteding ons bood. Ter illustratie: in de oude aanbesteding stond dat voor een aantal zorgproducten hbo-werk-en-denkniveau nodig was. Dat was voor meerderlei uitleg vatbaar en leidde daardoor tot lastige discussies met aanbieders. In de nieuwe aanbesteding hebben we daar hbo-diploma van gemaakt. En zo hebben we meer zaken scherper gedefinieerd. Zonder er voor aanbieders een ondoordringbare bureaucratie van te maken.’
Kosten en opbrengsten Arnhem
In de verkenning van Significant staat dat de opbrengsten van toezicht in Arnhem in 2021 ruim 1 miljoen euro bedroegen. De kosten waren minder dan de helft hiervan. Een no-brainer? Fidder denkt even na. ‘We hebben een flink bedrag aan invorderingen geïnd, maar er staan ook nog veel bedragen open. Vaak zijn juridische procedures nodig om die bedragen binnen te krijgen. En de bewijslast in dergelijke zaken is best hoog.’ Fidder geeft ook aan dat het nog best een uitdaging wordt om invorderingsbedragen te berekenen bij aanbieders met een waardeloze administratie. Een volgende vraag is in hoeverre de rechters hierin meegaan. ‘Daar komt bij dat deze procedures veel tijd vergen en relatief kostbaar zijn’, zegt Fidder. ‘Die investeringsruimte moet je wel hebben als gemeente. De kosten gaan voor de baat uit.’
Niet blindstaren op hard rendement
Net als de onderzoekers vindt ook Fidder dat we ons niet sec moeten laten leiden door het harde rendement. Gaat het over zacht rendement, dan noemt het rapport onder meer euro’s die beter worden uitgegeven na toezicht of euro’s die niet onrechtmatig worden uitgegeven. Fidder: ‘Laat ik vooropstellen dat wij vinden dat onrechtmatig besteed geld terugbetaald moet worden. Maar ik vind het ook belangrijk dat we met ons toezicht een signaal afgeven. Dat aanbieders weten dat we controleren. En dat er maatregelen volgen als er zaken niet in de haak zijn. Daarnaast kunnen we met goed toezicht voorkomen dat malafide aanbieders een contract krijgen of ze er snel weer uitgooien. Uiteindelijk is toezicht gewoon een belangrijk instrument om kwalitatief goede zorg voor onze meest kwetsbare inwoners te waarborgen. En om te voorkomen dat ze afhankelijk zijn en blijven van een aanbieder met slechte intenties.’
Lerende organisatie
Blikt Fidder terug, dan ziet hij dat zijn gemeente in de beginfase nog heel afhankelijk was van signalen uit verschillende bronnen. Inmiddels ziet hij Arnhem steeds proactiever te werk gaan. Als voorbeelden noemt hij een quickscan om jaarlijks een derde van de aanbieders te onderzoeken op kwaliteit, het analyseren van jaarrekeningen en het in kaart brengen van risicofactoren voor onrechtmatigheid.
Daarnaast heeft Arnhem ambities om het toezicht verder te ontwikkelen. ‘We onderzoeken momenteel hoe we de toetsing van pgb-aanbieders kunnen intensiveren, zonder op de stoel van de pgb-houder te gaan zitten. Verder leveren wij in onze regio relatief veel toezichtcapaciteit. We willen graag dat kleinere gemeenten naar evenredigheid capaciteit gaan leveren. Zodat we samen méér toezichtcapaciteit hebben. Ten slotte hopen wij dat de informatiedeling in de keten – ook met de forensische zorg – aanzienlijk verbetert de komende tijd.’
Hoog op de agenda bij elke gemeente
Fidder drukt gemeenten op het hart ook werk te maken van toezicht. ‘Het rapport laat zien dat er gemeenten flink in investeren, dat er dan veel boven tafel komt, maar dat het ook veel oplevert. Ja, je moet er best veel in investeren. Aan de voorkant moet de basis op orde zijn, je moet toezichthouders hebben, maatregelen kunnen opleggen en kunnen invorderen. Dat vraagt iets op verschillende plekken in de gemeente. Maar als je weet dat je de investering terugverdient én betere zorg bewerkstelligt voor je inwoners, dan kan dit alleen maar hoog op je prioriteitenlijst staan.’