Sweijen, afdelingshoofd van de Sector Services afdeling Naleving van de gemeente Zaanstad, ziet hoe de menselijke maat en maatwerk de afgelopen jaren gemeengoed zijn geworden binnen zijn team. Met bijna 40 fte is het team verantwoordelijk voor toezicht en handhaving op de Participatiewet, Wmo en Jeugd, ondermijning én de ‘Taskforce werken of meedoen’. Sweijen: ‘Samenwerking en vertrouwen in de keten staan hierbij centraal.’

Het reguliere proces van de uitkeringsaanvraag

Een inwoner van de gemeente Zaanstad vraagt een uitkering aan bij één van de sociale wijkteams die de gemeente rijk is. ‘Hier vindt – naar analogie van het keukentafelgesprek – een uitvraag plaats op zes leefgebieden’, licht Sweijen toe. ‘Dit startgesprek wordt gevoerd door een wijkteammedewerker en een collega van het team Uitkeringen. Zo ontstaat een compleet behoeftebeeld. Van uitkering tot zorg tot kinderopvang.’ 

Sweijen vertelt dat er desgewenst ook een nalever bij het gesprek aanwezig is. ‘Collega’s van de wijkteams voelen vaak goed aan wanneer dat nodig is. Dit geldt voor ongeveer 20% van de gesprekken. En in 67% van die gevallen leidt dat tot een afwijzing van de uitkeringsaanvraag.'   

De opdracht van de ‘Taskforce werken of meedoen’

Naast een versterking en vermenselijking van de poort, wilde de gemeente aandacht schenken aan de ongeveer 2500 inwoners die al langere tijd een uitkering ontvangen. ‘Sommige van deze inwoners hadden we al vijftien jaar niet gesproken’, geeft Sweijen aan. De gemeenteraad wilde al deze inwoners oproepen voor een herbeoordeling. Om zo hun uitkering opnieuw te beoordelen op rechtmatigheid en doelmatigheid. Sweijen: ‘We kregen hier vanaf april 2018 vier jaar de tijd voor. Toen hebben we de ‘Taskforce werken of meedoen’ in het leven geroepen.’

Een check op rechtmatigheid en doelmatigheid

Bij het controleren van de rechtmatigheid door de Taskforce, die bestaat uit 10,6 fte, komt ook altijd een handhavingselement kijken. Houdt iemand zich niet aan de regels, dan wordt de uitkering beëindigd of gewijzigd. Daarbij is wel altijd oog voor de specifieke omstandigheden van de inwoner.  

Op het gebied van doelmatigheid kijkt de Taskforce naar wat de inwoner nodig heeft. Na deze ‘diagnose’ zijn er drie ‘indicaties’ mogelijk. ‘We kunnen een inwoner verwijzen naar een traject bij het sociaal wijkteam. Het doel is dan om iemand mee te laten doen in de samenleving door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk. Als iemand binnen 2 jaar in staat is om te werken, start een re-integratietraject bij ons leerwerkbedrijf Werkom. De derde optie is dat we binnen de Taskforce zelf aan de slag gaan met een inwoner. Dat zijn mensen die kansrijk zijn om binnen 3 tot 6 maanden zonder uitkering te kunnen, maar kampen met bijvoorbeeld een motivatieprobleem.’

De kracht van de ‘Taskforce werken of meedoen’

De kracht van de Taskforce ligt volgens Sweijen in de 4 verschillende soorten casemanagers. ‘We hebben ‘jobhunters’, collega’s met een handhavingsachtergrond, collega’s met een uitkeringsachtergrond en collega’s die zich richten op de re-integratie. Al die disciplines werken naadloos met elkaar samen. Ziet een collega met een uitkeringsachtergrond dat iemand aan het werk kan, dan maakt hij direct een afspraak met de ‘jobhunter’ om op zoek te gaan naar een geschikte baan.’ 

Aan de slag met een inwoner betekent vooral motiveren

‘Vaak kost het ons meer tijd om zelf met een inwoner aan de slag te gaan’, vertelt Sweijen. ‘Ons motto daarbij is dat we hem of haar niet meer loslaten. Onze ‘jobhunters’ moeten veel motiveringsgesprekken voeren. Het doel is om iemand écht in beweging te krijgen. Soms is dat best lastig, je moet echt met iemand de diepte in. Maar als dat lukt haal je vaak wel iemand duurzaam uit de uitkering. En ook bij onszelf zorgt dat voor meer voldoening.’

Duurzaam uitstromen belangrijker dan een uitkering beëindigen

De Taskforce krijgt van het gemeentebestuur de ruimte om maatwerk toe te passen om iemand te helpen op eigen benen te staan. Sweijen: ‘Soms zijn er omstandigheden waarin het beter is om iemand nog wat langer een uitkering te verstrekken dan waar hij of zij eigenlijk recht op heeft. Ik zie dat mijn collega’s daar dankzij hun ervaring vaak de juiste beslissingen over nemen. 

Natuurlijk blijven er situaties waarin we een maatregel moeten opleggen of een uitkering moeten beëindigen omdat mensen zich niet aan de voorwaarden houden. Maar laat één ding duidelijk zijn: wij staan echt niet op de tafel te springen als we een uitkering beëindigen.’

Vertrouwen in de keten

Sweijen schetst een casus van een jonge vrouw die begeleid werd vanuit het jongerenloket. Zij bleek samen te wonen met haar ‘vriend’ terwijl ze beiden een uitkering voor alleenstaanden ontvingen. De consulent van het loket gaf dit door aan een nalever. In het vertrouwen dat hij hier nog niets mee zou doen, omdat de vrouw zich in een loverboycircuit bevond. Zij had de uitkering nog hard nodig. 

‘Een inwoner is net een machine met een stekker’, visualiseert Sweijen. ‘Trek je die stekker eruit en is er geen andere energiebron, dan valt de hele machine stil. We denken daarom altijd goed na over de gevolgen van het trekken van zo’n stekker. Wat ons daarbij helpt is het kennen van onszelf, de cliënt en het dossier. En verder is het ook gewoon logisch nadenken.’  

2023: een nieuwe opdracht van de raad

Het werk van de Taskforce is succesvol. Dit leidde al tot structureel in plaats van een incidenteel budget. De huidige opdracht is om jaarlijks 1.200 inwoners te spreken. ‘Zo zouden we al onze inwoners die een uitkering ontvangen eens in de 3 jaar kunnen spreken’, vertelt Sweijen. ‘Wat wij graag willen, is nog meer ruimte voor maatwerk. Dus minder mensen spreken, maar wel echt de breedte en diepte in kunnen. Zo krijgt de Taskforce nog meer bewegingsvrijheid om aan de slag te gaan met deze mensen én de menselijke maat toe te passen. We hebben namelijk gezien dat dit het beste werkt.’  

Meer informatie

Er is nog veel meer te vertellen over de ‘Zaanse’ manier van werken en de ‘Taskforce werken of meedoen’. Heeft u vragen? Neem dan contact op met Aad Sweijen, gemeente Zaanstad.