Er blijkt geen positief effect op opkomst

In ons eerdere consultatieadvies op het initiatiefwetsvoorstel 'Wet vervroegd stemmen in het stemlokaal' waren we hoopvol over het effect op de opkomst. We vroegen om rekening te houden met de ervaringen met de herindelingsverkiezingen in 2021 en de gemeenteraadsverkiezingen in 2022. De verkiezingen van 2022 zijn op ons verzoek uitgebreid geëvalueerd. Hieruit blijkt dat ondanks de extra 2 dagen om te kunnen stemmen de opkomst lager was dan in 2018.

Extra inspanningen die het voorstel vraagt, leidt niet tot gewenste resultaat

Ook de ervaring in een beperkt aantal andere landen waar vervroegd gestemd kan worden, leidt vooralsnog niet tot de conclusie dat door vervroegd stemmen een groot positief effect op de opkomst kan worden verwacht. Daarnaast heeft de Raad van State zich kritisch uitgelaten over de behoefte aan vervroegd stemmen. Dit leidt ertoe dat we vrezen dat de extra inspanningen die het initiatiefvoorstel vraagt van gemeenten niet de gewenste extra opkomst oplevert.

Nadelen verbonden aan vervroegd stemmen

Aan vervroegd stemmen zijn bovendien belangrijke nadelen verbonden, zoals frauderisico's. Stembiljetten moeten worden vervoerd en opgeslagen. Het risico dat stembescheiden verloren gaan, neemt daardoor toe. Vervroegd stemmen brengt voor gemeenten verder aanzienlijke uitvoeringslasten met zich mee, denk aan de bemensing van de stembureaus en de beschikbaarheid van stemlokalen. En voor de hogere uitvoeringskosten bestaat vooralsnog met dit wetsvoorstel geen financiële dekking.

Na verloop van tijd opnieuw beoordelen

In plaats van experimenten in enkele gemeenten bij komende verkiezingen (zoals voorgesteld door de Raad van State) heeft het onze voorkeur om de ervaringen met vervroegd stemmen over meerdere verkiezingsjaren op te halen uit het buitenland. Na verloop van tijd kan dan opnieuw beoordeeld worden of een positief effect optreedt. Waarbij vervroegd stemmen dan, opnieuw, nadrukkelijk wordt afgewogen tegen de nadelen en risico’s die er tegenover staan.

Beperking van het aantal volmachten per persoon

Het wetsvoorstel bepaalt ook dat het maximum aantal volmachten per persoon teruggebracht wordt van 2 naar 1. Dit nadeel wordt volgens de initiatiefnemers gecompenseerd door vervroegd stemmen mogelijk te maken. Deze gedwongen samenhang van de voorstellen is wat ons betreft onder de gegeven omstandigheden niet zonder meer noodzakelijk en verdient daarom heroverweging

We vinden dat de indieners opnieuw zouden moeten kijken naar de noodzaak om vervroegd stemmen mogelijk te maken. Maar een eigenstandige beoordeling is gewenst in het bepalen van het maximum aantal toegestane volmachten.