Vandaag debatteert de Tweede Kamer over het initiatiefvoorstel om 2 dagen vervroegd stemmen permanent mogelijk te maken. De VNG adviseert Kamerleden hier van af te zien. Ervaring leert dat het geen positief effect heeft op de opkomst.
Zorgen over lage opkomst
Ook de VNG maakt zich zorgen over de lage opkomst bij verkiezingen, zoals de minister concludeerde na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. De initiatiefnemers grijpen het vervroegd stemmen aan als methode om de opkomst bij verkiezingen te verhogen.
Het vervroegd stemmen was mogelijk tijdens de coronaperiode, zodat kwetsbare mensen ruimer de gelegenheid hadden om hun stem uit te brengen. Aanvankelijk zagen gemeenten grote voordelen, afgewogen tegen de extra inspanningen die het kost. Op basis van de ervaringen van met name de gemeenteraadsverkiezingen 2022 komen we op dit standpunt terug.
Baten wegen niet op tegen de lasten
Na de uitgebreide evaluatie van de gemeenteraadsverkiezingen blijkt het effect op de opkomst erg klein. Ondanks de extra 2 dagen was de opkomst in 2022 lager dan in 2018. De balans tussen het belang dat zoveel mogelijk kiezers hun stem kunnen uitbrengen en het belang van het uitvoerbaar houden van het verkiezingsproces ontbreekt in het initiatiefvoorstel. We constateren daarom dat de extra uitvoeringslasten niet opwegen tegen de baten.
Breek een lans voor mensen die verkiezingen organiseren
Het verkiezingsproces staat onder druk, ook zonder discussies over het verhogen van de opkomst. Bij de laatste Provinciale Staten- en Waterschapsverkiezingen hebben we veel schrijnende situaties gezien: medewerkers die uitgeput waren na 36 uur aan één stuk door werken, stembureauleden en tellers die tot diep in de nacht de stemmen telden, onvermijdelijke hertellingen en burgemeesters die ingrepen om hun medewerkers en vrijwilligers te beschermen tegen overbelasting.
Grens bereikt
We vinden het belangrijk om voor de vrijwilligers en medewerkers van gemeenten op te komen: zij staan klaar wanneer het erop aankomt en dragen bij wijze van spreken de verkiezingen. Vertrouw op hun signalen over wanneer de grens is bereikt en op hun aanpak van de organisatie van verkiezingen.
We moeten voorkomen dat deze mensen de handdoek in de ring gooien. Het verkiezingsproces moet als kwetsbaar geheel worden gezien. Het kunnen waarborgen dat het stemproces zorgvuldig verloopt en de uitslag betrouwbaar tot stand komt is geen vanzelfsprekendheid. Verbeteringen en aanpassingen van het verkiezingsproces zijn hard nodig.